Το αστρονομικό πακέτο οικονομικής στήριξης που ψήφισε το αμερικανικό Κογκρέσο δεν είναι ευλογία για όλους
Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Την περασμένη Παρασκευή, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ επικύρωσε το πακέτο μέτρων έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση της υγειονομικής και της οικονομικής κρίσης του κορωνοϊού, το οποίο είχε ψηφιστεί σχεδόν ομόφωνα και από τα δύο σώματα του Κογκρέσου, σε μια σπάνια στιγμή διακομματικής συναίνεσης.
Πρόκειται για ένα πρόγραμμα αστρονομικών διαστάσεων- 2,2 τρισ δολάρια, δηλαδή 11,2% του αμερικανικού ΑΕΠ- και χωρίς προηγούμενο στην αμερικανική Ιστορία. Το γεγονός ότι στη Μέκκα του νεοφιλελευθερισμού η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αναγκάζεται να σπεύσει για μια τόσο εκτεταμένη παρέμβαση, καταδεικνύει τη δραματικότητα των στιγμών. Χωρίς την άμεση κινητοποίηση του διασώστη τελευταίας καταφυγής, του κράτους, η οικονομία όδευε προς μια συρρίκνωση εφιαλτικών διαστάσεων.
Η πολιτική ηγεσία των ΗΠΑ έχει κάθε λόγο να ανησυχεί και για τις κοινωνικές επιπτώσεις της επαπειλούμενης καταστροφής. Η ανεργία εκτοξεύεται στα ουράνια: όπως ανέφερε ο Πολ Κρούγκμαν στους New York Times, αν στη μεγάλη κρίση του 2007-8 σωρεύονταν κατά μέσον όρο 800.000 νέοι άνεργοι κάθε μήνα, αυτή τη φορά είχαμε 3,3 εκατομμύρια ανέργους μέσα σε μία μόνο εβδομάδα. Ενδεικτικά, το προηγούμενο ρεκόρ ήταν από το 1982, στο ζενίθ του Ριγκανικού σοκ, όταν 700.000 απολύθηκαν σε μία εβδομάδα. Μαζί με τη δουλειά τους, εκατομμύρια Αμερικανών χάνουν και την ασφάλιση που τους παρέχεται από την επιχείρηση. Αυτή η επιταχυνόμενη πορεία προς την Κόλαση εγκυμονούσε την πλήρη διάλυση του κοινωνικού ιστού και γενικευμένα φαινόμενα πλιάτσικου και τυφλής βίας, που θα έβγαζαν στους δρόμους πολλών πόλεων το στρατό και την Εθνοφρουρά, όπως έγινε στη Νέα Ορλεάνη μετά τον φονικό τυφώνα Κατρίνα, το 2005.
Ο κίνδυνος να βιώσουν οι Αμερικανοί παρόμοιες σκηνές, βγαλμένες θάλεγε κανείς από δυστοπικές ταινίες του Χόλιγουντ, δεν έχει παρέλθει. Αν η υγειονομική κρίση του Covid-19 και τα περιοριστικά μέτρα για την αναχαίτισή της παραταθούν και το καλοκαίρι, ακόμη και αυτά τα τεράστια ποσά που σήμερα διοχετεύονται θα εξανεμιστούν. Σε χοντρές γραμμές, η κυβέρνηση και το Κογκρέσο αγόρασαν πάρα πολύ ακριβά τρεις- τέσσερις μήνες στη διάρκεια των οποίων θα προσπαθήσουν να σταθεροποιήσουν μια έκρυθμη κατάσταση, προσευχόμενοι να αποδειχθεί ο ιός εποχιακός και να υποχωρήσει με τις ζέστες. Στο μεταξύ, το ήδη δυσθεώρητο χρέος των ΗΠΑ (γύρω στα 24 τρισ, δηλαδή 109% του ΑΕΠ) θα εξακοντιστεί σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα, επιδεινώνοντας την ευάλωτη θέση της αμερικανικής οικονομίας και την εξάρτησή της από τους Ασιάτες (κυρίως Κινέζους) κατόχους ομολόγων.
Τι περιλαμβάνει, όμως, το πακέτο του Κογκρέσου; Το πιο θεαματικό, και χωρίς προηγούμενο, στοιχείο του είναι η απευθείας προσφορά χρήματος στην πλειονότητα των Αμερικανών πολιτών, που ήδη δοκιμάζονται σκληρά από την κρίση. Κάθε Αμερικανός, ανεξαρτήτως επαγγέλματος, με ετήσιο ατομικό εισόδημα μικρότερο των 75.000 δολαρίων, θα πάρει ένα τσεκ των 1.200 δολαρίων (ένα ζευγάρι με δύο εργαζόμενους, θα πάρει 2.400 δολάρια συν 500 ακόμη δολάρια για κάθε ανήλικο παιδί), ενώ κλιμακωτά μικρότερα ποσά θα πάρουν όσοι έχουν εισοδήματα από 75.000 μέχρι 100.000 δολάρια. Στο πρόγραμμα περιλαμβάνονται για πρώτη φορά και όσοι απασχολούνται στην άτυπη οικονομία του διαμοιρασμού, όπως οι οδηγοί της Uber και της τηλε- εργασίας με το κομμάτι, αλλά και οι αυτοαπασχολούμενοι.
Επιπλέον, οι άνεργοι θα λαμβάνουν από το ομοσπονδιακό κράτος επίδομα 600 δολαρίων τη βδομάδα επί τέσσερις μήνες. Το ποσό αυτό θα προστεθεί στο επίδομα που ήδη παίρνουν από την Πολιτεία τους ώστε να διατηρήσουν χονδρικά το προ κορωνοϊού επίπεδο των απολαβών τους. Η αποπληρωμή φοιτητικών δανείων (μια τεράστια μάστιγα για πάρα πολλούς) αναστέλλεται μέχρι τον Σεπτέμβριο. Σημαντικά ποσά διατίθενται για την κατεπείγουσα ενίσχυση του συστήματος Υγείας και των Πολιτειών. Γύρω στα 500 δισ θα διατεθούν για τη διάσωση μεγάλων επιχειρήσεων που κινδυνεύουν να βάλουν λουκέτο, ενώ προσφέρονται περίπου 400 δισ υπό μορφή ευνοϊκών, κρατικά εγγυημένων δανείων στις μικρές επιχειρήσεις.
Εξίσου σημαντικό είναι το τι δεν περιλαμβάνει το εν λόγω πακέτο. Σε διαμετρική αντίθεση με το πρώτο και κυρίως το δεύτερο New Deal του Φράνκλιν Ντέλανο Ρούζβελτ για την αντιμετώπιση της Μεγάλης Ύφεσης, τη δεκαετία του 1930, το πακέτο του Κογκρέσου δεν περιλαμβάνει κανένα απολύτως δομικό μέτρο, που θα άλλαζε τη διάρθρωση της αμερικανικής οικονομίας και τους ταξικούς συσχετισμούς υπέρ των εργαζομένων. Δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για μεγάλες κρατικές επενδύσεις στις υποδομές και άλλους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, κάτι που αποτελεί τον μοναδικό τρόπο για δημιουργία θέσεων εργασίας υπό τις σημερινές συνθήκες όπου καμία ιδιωτική επιχείρηση- με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως το φάρμακο και η παραγωγή ιατρικού υλικού- δεν θα κάνει επενδύσεις και προσλήψεις. Δεν προβλέπεται εθνικοποίηση των μεγάλων εταιρειών που κινδυνεύουν να χρεοκοπήσουν (σήμερα των αεροπορικών, αύριο ίσως και των τραπεζικών) παρά μόνο το σύνηθες bailout, δηλαδή η διάσωσή τους με λεφτά των φορολογούμενων.
Πολύ περισσότερο δεν προβλέπεται απαγόρευση των απολύσεων στις επιχειρήσεις που συνεχίζουν να λειτουργούν, εργατικός έλεγχος, αποκατάσταση των εργατικών δικαιωμάτων και της θέσης των συνδικάτων. Τέλος δεν τίθεται καν υπό συζήτηση το μοίρασμα του οικονομικού κόστους από την κρίση με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης μέσω επιθετικής φορολογίας εισοδήματος. Ο Ρούζβελτ επέβαλε φόρο 75% στην ανώτατη εισοδηματική κλίμακα με το New Deal και τον ανέβασε σε 94% στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (μάλιστα ήθελε να το κάνει 100%, αλλά δεν τον άφηνε το Κογκρέσο). Ούτε ο Τραμπ, ούτε οι Δημοκρατικοί, που ψήφισαν μαζί με τους Ρεπουμπλικανούς τα μέτρα, διανοήθηκαν κάτι παρόμοιο.
Ουσιαστικά το πακέτο του Κογκρέσου βοηθά τους εργαζόμενους και τους ανέργους μόνο τόσο όσο χρειάζεται ώστε να σωθούν οι επιχειρήσεις, χωρίς να αλλάζει σε τίποτα την υποτελή τους θέση. Τους προσφέρει ρευστό ώστε να συντηρηθεί σε ανεκτά για τις επιχειρήσεις επίπεδα η κατανάλωση και να συνεχίσουν να αποπληρώνουν (οι εργαζόμενοι) τα δάνειά τους έτσι που να μην κινδυνεύσουν άμεσα οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές εταιρείες.
Παράλληλα, ο Τραμπ αδημονεί να ξαναστείλει τους εργαζόμενους στις δουλειές τους, αναστέλλοντας τα περιοριστικά μέτρα τουλάχιστον στις περιοχές που δεν έχουν ακόμη πληγεί σοβαρά από την πανδημία- μάλιστα έθεσε ως στόχο να γίνει αυτό πριν το Πάσχα, δηλαδή πριν τις 12 Απριλίου. Και αυτό τη στιγμή που η Αμερική εξελίσσεται στο νέο επίκεντρο της πανδημίας. Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές ήταν ήδη μακράν πρώτη σε κρούσματα χώρα του κόσμου, ενώ οι νεκροί είχαν ξεπεράσει τους 2.300 και η Νέα Υόρκη βρισκόταν σε τροχιά Γουχάν και Λομβαρδίας. Με δυο λόγια, εκβιάζει τους εργαζόμενους να επιλέξουν αν θα πάνε να νοσήσουν από τον Covid– 19 ή αν θα απολυθούν.
Πολλοί στις ΗΠΑ και διεθνώς καυτηριάζουν τον Τραμπ, υποστηρίζοντας ότι βάζει με περίσσεια κυνισμού την υγεία των επιχειρήσεων και της προεκλογικής εκστρατείας για την επανεκλογή του πάνω από την υγεία των πολιτών. Ασφαλώς έχουν δίκιο. Ωστόσο, εκείνο που δεν λένε οι περισσότεροι είναι ότι ο Τραμπ δεν αποτελεί μοναχική φωνή. Μεγαλόσχημοι επιχειρηματίες όπως ο εκτελεστικός διευθυντής της Golman Sachs Λόιντ Μπλανκφάιν, ή και αρθρογράφοι των New York Times όπως ο Τόμας Φρίντμαν (αμφότεροι υποστηρικτές της Χίλαρι Κλίντον το 2016) τάσσονται υπέρ της έστω μερικής και επιλεκτικής χαλάρωσης των μέτρων για να διασωθεί η αμερικανική οικονομία.
Οι φόβοι τους ασφαλώς δεν στερούνται βάσης. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, κάθε μήνας με περιοριστικά μέτρα θα οδηγήσει, κατά μέσον όρο, σε μείωση του ΑΕΠ κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες στις αναπτυγμένες χώρες (στην Ελλάδα, με το δυσανάλογα μεγάλο βάρος του τουρισμού και της εστίασης, το κόστος ενδεχομένως θα είναι ακόμη βαρύτερο). Υποπτευόμαστε, όμως, ότι ακόμη ισχυρότερες πρέπει να είναι οι ανησυχίες τους για την πολιτική δυναμική των πραγμάτων αν παραταθεί το αναγκαστικό καθεστώς «πολεμικού καπιταλισμού». Ήδη ο Τραμπ, ένας μεγιστάνας που ευεργέτησε όσο κανείς μετά τον Ρίγκαν την οικονομική ολιγαρχία με τις σκανδαλώδεις μειώσεις φόρων, αναγκάστηκε να επιτάξει το μεγαθήριο της General Motors για τη μαζική κατασκευή αναπνευστήρων, κάνοντας χρήση των εκτάκτων εξουσιών που χάριζε στον πρόεδρο ένας νόμος από την εποχή του πολέμου της Κορέας. Κι ακόμη δεν βρισκόμαστε παρά στην αρχή αυτής της τόσο δραματικής και τόσο απρόβλεπτης περιπέτειας.