Του Γιάννη Τόλιου

Τα γεγονότα στην Καταλονία έχουν φέρει στο προσκήνιο κρίσιμα ερωτήματα τόσο για τις αιτίες, όσο κυρίως για το χαρακτήρα μιας ανεξάρτητης εθνικής-κρατικής συγκρότησης της Καταλονίας. Για την Αριστερά το ζήτημα της «αυτοδιάθεσης των εθνών μέχρι του δικαιώματος απόσχισης», έχει βάθος χρόνου. Κορυφαίοι διανοητές, όπως ο Μαρξ-Ένγκελς το 19o αιώνα και Λένιν τον 20o, έχουν χαράξει το μεθοδολογικό πλαίσιο προσέγγισης του, το οποίο έχει εμπλουτιστεί από τις εμπειρίες των εθνικο-απελευθερωτικών κινημάτων των πρώην αποικιακών χωρών, αλλά και τους αγώνες των λαών για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση. Με λίγα λόγια η περίπτωση της Καταλονίας θα πρέπει να ειδωθεί, τόσο από την εθνική-πατριωτική, όσο την ταξική και διεθνιστική άποψη.

Αυτοδιάθεση, Αυτονομία και Ανεξαρτησία

Για να φανεί πιο καθαρά η ουσία του ζητήματος θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε τη σχέση «αυτοδιάθεσης», «αυτονομίας» και «ανεξαρτησίας». Αυτοδιάθεση είναι το «δικαίωμα απόφασης» ενός λαού (και ευρύτερα ενός έθνους), να επιλέξει αν επιθυμεί να ζει στην ίδια κρατική συγκρότηση με άλλους λαούς (άρα οι όροι και προϋποθέσεις της κοινής συμβίωσης είναι πολύ κρίσιμο ζήτημα) ή αν επιθυμεί ανεξάρτητη κρατική συγκρότηση. Στην πρώτη περίπτωση υπάρχει ως ενδεχόμενο η αυτονομία με διασφάλιση ουσιαστικών δικαιωμάτων (εθνικών και κοινωνικών) και στη δεύτερη έχουμε την πλήρη εθνική ανεξαρτησία και συνακόλουθα τη λαϊκή κυριαρχία. Κατά συνέπεια το «δικαίωμα απόφασης» του λαού της Καταλονίας δεν μπορεί να το αμφισβητήσει κανείς, πολύ περισσότερο που έχει ήδη σε μεγάλο βαθμό κατακτήσει την αυτονομία του. Ήδη ο πρόεδρος της «Ζενεραλιτάτ» (της αυτόνομης κυβέρνησης της Καταλονίας) Κάρλες Πουτζεμόν, προχώρησε σε ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της (σε ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος), αλλά ταυτόχρονα ανακοίνωσε την προσωρινή αναστολή της, μέχρι να αποσαφηνιστούν, με διάλογο, εκκρεμή ζητήματα.

Ανεξαρτησία εντός ή εκτός Ευρωζώνης και ΕΕ;

Ωστόσο εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Η επίσημη δικαιολογία των ηγετών της ανεξαρτησίας, ότι οι Καταλανοί πληρώνουν ως εύπορη περιοχή περισσότερους φόρους, είναι ένα επιχείρημα όχι ιδιαίτερα ισχυρό, σε σχέση με άλλα πολύ κρίσιμα ερωτήματα. Ειδικότερα, η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας από την Ισπανία σημαίνει ταυτόχρονα παραμονή στην ευρωζώνη και ΕΕ; Μέχρι στιγμής δεν έχει δοθεί σαφής απάντηση και αφήνεται να εννοηθεί ότι η Καταλονία ως κρατική οντότητα θα παραμείνει εντός της ΟΝΕ και της ΕΕ. Ωστόσο μια τέτοια «ανεξαρτησία» είναι ουσιαστικά «κουτσή», γιατί οι αποφάσεις στα σημαντικότερα ζητήματα θα παίρνονται (όπως σήμερα ισχύει για Ισπανία και άλλες χώρες) στο Eurogroup και στους άλλους «πυλώνες» του ευρωσυστήματος (ΕΚΤ, Δημοσιονομικό Σύμφωνο, κά), στους οποίους ηγεμονεύει η Γερμανία. Ήδη η ισπανική κυβέρνηση (Ραχόϊ) και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (Τούσκ), απειλούν με «θεούς και δαίμονες» την Καταλονία για το ενδεχόμενο ανακήρυξης ανεξαρτησίας. Θα απορρίψει σθεναρά τις απειλές και εκβιασμούς η καταλονική κυβέρνηση; Επί πλέον η νεοφιλελεύθερη πολιτική αποτελεί επίσημα το «οικονομικό σύνταγμα» της ευρωζώνης και της ΕΕ. Κι αυτή η πολιτική θα εφαρμόζεται ασφαλώς και στην Καταλονία αν παραμείνει εντός της ΟΝΕ σε βάρος των εργαζόμενων και των λαϊκών στρωμάτων. Θα κάνει βήμα αμφισβήτησης της υπερεθνικής επικυριαρχίας; Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας, είναι η γενικότερη εξωτερική πολιτική, όπως οι διεθνείς σχέσεις, η παραμονή στο ΝΑΤΟ, κά. Θα έχει το δικαίωμα η κυβέρνηση της Καταλονίας να καθορίζει τη δική της ανεξάρτητη, φιλειρηνική εξωτερική πολιτική και ισότιμη συνεργασία με όλες τις χώρες και τους λαούς;

Εθνική ανεξαρτησία, Λαϊκή κυριαρχία και Αριστερά

Τα παραπάνω ερωτήματα χωρίς να θέτουν υπό αμφισβήτηση το δικαίωμα αυτοδιάθεσης και αποχωρισμού της Καταλονίας από την ισπανική κυριαρχία, θέτουν, ιδιαίτερα για τις δυνάμεις της αριστεράς, το πλαίσιο του γενικότερου προσανατολισμού της πολιτικής αυτοδιάθεσης, όπου τα στοιχεία της εθνικής ανεξαρτησίας, συνδέονται άρρηκτα με τη διασφάλιση της λαϊκής κυριαρχίας και ανατροπής των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, παρ’ ότι η κάθε πτυχή έχει τη δική της σχετική αυτοτέλεια και σημασία. Αν το δικαίωμα αυτοδιάθεσης και εθνικής ανεξαρτησίας παραμείνει στα στενά όρια των επιλογών των αστικών δυνάμεων και υπό την επικυριαρχία του ευρωσυστήματος, δεν θα έχει γίνει ουσιαστικό βήμα στην εθνική και κοινωνική απελευθέρωση των εργαζόμενων και του λαού της Καταλονίας. Η διεθνιστική αλληλεγγύη στον λαό της Καταλονίας, κατά του αυταρχισμού και των απειλών της κυβέρνησης Ραχόϊ και των εκβιασμών των υπερεθνικών ελίτ, που φοβούνται ότι ένα κίνημα εθνικής αυτοδιάθεσης μπορεί να γίνει σπινθήρας ανάπτυξης ενός κινήματος αμφισβήτησης και ανατροπής των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, είναι αναγκαίο να εκφραστεί άμεσα, πολύμορφα και αποφασιστικά, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.