Γιάννης Τόλιος, διδάκτωρ Οικονομικών – ερευνητής

Το τελευταίο διάστημα, τα εγχώρια και διεθνή media, σχολιάζουν ποικιλοτρόπως τις αποφάσεις του προέδρου Ντ.Τραμπ, να επιβάλλει οριζόντιους δασμούς 10% που φθάνουν ως 49% ανάλογα με την χώρα (πχ. Αγγλία 10%, χώρες ΕΕ 20%, Ιαπωνία 24%, Ινδία 26%, Κίνα 34%, Βιετνάμ 46%, κλπ), στις εισαγωγές που πραγματοποιούν στις ΗΠΑ. Ο Τραμπ, δικαιολόγησε την επιβολή, στο όνομα αντιμετώπισης μιας «ανισότιμης κατάστασης μονομερούς παράδοσης των ΗΠΑ στους εμπορικούς ανταγωνιστές».! Με την επιβολή τους στοχεύει, όπως ισχυρίζεται, στη δραστική μείωση του εμπορικού ελλείμματος, στην ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής (κυρίως της μεταποίησης), στη στήριξη του Αμερικανού εργάτη (…χωρίς καμιά δέσμευση αύξησης μισθών και κοινωνιών δαπανών), θέτοντας ως προτεραιότητα το «συμφέρον της Αμερικής» για να την «κάνει ξανά μεγάλη» (Make America Great Again-MAGA).! Δηλαδή ισχυρή και πάλι ιμπεριαλιστική δύναμη, με ακόμα ισχυρότερα πολυεθνικά μονοπώλια και αμερικανούς ολιγάρχες.!!
Από την επιβολή των δασμών προκύπτουν κρίσιμα ερωτήματα, τόσο για τις αιτίες επιβολής, όσο και για τις συνέπειες που θα έχουν οι δασμοί και τα ανταποδοτικά μέτρα στην οικονομική και την κοινωνική ζωή των ΗΠΑ και των άλλων χωρών, καθώς και συνολικά στο διεθνές εμπόριο και τις γεωπολιτικές σχέσεις. Ήδη μετά την ανακοίνωση των δασμών, υπήρξαν οι πρώτες ανακοινώσεις ανταποδοτικών μέτρων, πρώτα από όλα από την Κίνα, που επέβαλε αναλόγου ύψους δασμούς (34%) στα αμερικάνικα προϊόντα, ενώ από την πρώτη ημέρα ξέσπασε «κραχ» στα διεθνή χρηματιστήρια, με υποτιμητικές τάσεις σε χρηματιστηριακές αξίες (μετοχές, κλπ), ύψους 6,6 τρις δολ. που εκδηλώθηκαν ακόμα και στο ελληνικό χρηματιστήριο (7 δις € τις δύο πρώτες μέρες).

1.Οι βαθύτερες αιτίες της επιβολής δασμών
Στο κρίσιμο ερώτημα που προβάλει είναι οι βαθύτερες αιτίες επιβολής των δασμών και κήρυξης ενός «εμπορικού πολέμου» στις άλλες χώρες και μάλιστα σε χώρες που ως τώρα ήταν πολιτικό-στρατιωτικά «συμμαχικές» (πχ ΕΕ). Η απάντηση βρίσκεται στην έμμεση ομολογία του Τραμπ, ότι οι ΗΠΑ ήταν, αλλά τώρα δεν είναι και θα πρέπει να γίνουν πάλι μεγάλες. Δηλ. ομολογείται ανοικτά η προϊούσα υποβάθμιση της ανταγωνιστικότητας της αμερικάνικης οικονομίας έναντι των βασικών εμπορικών εταίρων, η οποία εκδηλώνεται στο αυξανόμενο κατ’ αρχάς εμπορικό έλλειμμα (918 δις δολ. το 2024) που οδηγεί στην αύξηση του κρατικού δανεισμού και αντίστοιχα του δημόσιου χρέους (που ανήλθε σε 35 τρις δολ. ή 120%του ΑΕΠ) και έχει αυξηθεί κατά 70% την τελευταία 8ετία, ενώ και οι δαπάνες εξυπηρέτησης του ανήλθαν 880 δις δολ. ή 13% του συνόλου των κρατικών δαπανών των ΗΠΑ!
Βέβαια οι αιτίες διόγκωσης του δημόσιου χρέους, δεν οφείλονται αποκλειστικά στο εμπορικό έλλειμμα, αλλά κυρίως στις υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες, οι οποίες το 2023 έφθασαν τα 916 δισ. δολάρια και αντιστοιχούν στο 68% των συνολικών στρατιωτικών δαπανών του ΝΑΤΟ. Επίσης οι ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια, ως βασικός υποστηρικτής του πολέμου στην Ουκρανία, διέθεσε πάνω από 300 δις δολάρια, τα οποία προφανώς αύξησαν τις κρατικές δαπάνες και τον κρατικό δανεισμό, με την έκδοση κρατικών ομολόγων, τα οποία στην ουσία αντιστοιχούσαν σε πληθωριστικό χρήμα (στην ουσία «φωτοτυπίες δολαρίων») και τα οποία τώρα «διεκδικεί» ο Τράμπ από τον Ζελένσκι, με αντιπαροχή τις «σπάνιες γαίες».!!
Ωστόσο η απώλεια ανταγωνιστικότητας της οικονομίας των ΗΠΑ εκδηλώνεται και στη διαδικασία της «αποδολαριοποίησης», δηλ. μείωσης της χρήσης δολαρίου ως διεθνές μέσο πληρωμής, το οποίο σταθερά υποχωρεί, λόγω εγκατάλειψης του από ορισμένες χώρες, κυρίως των χωρών BRICS, λόγω της επιβολής οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας και άλλων χωρών (Ιράν, Κούβα, κ.ά.). Να σημειωθεί ότι στις αρχές του 2024 οι δέκα χώρες των BRICS αντιπροσώπευαν το 35,6% του παγκόσμιου ΑΕΠ, σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης (σε σχέση με 30,3% των G-7), καθώς και το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού (σε σχέση με 10% των G-7). Δεν θα προχωρήσουμε σε μεγαλύτερη ανάλυση για τις βαθύτερες αιτίες των μέτρων του Τραμπ, που ενδεχομένως να μην απηχεί τα συμφέροντα όλης της ολιγαρχίας των ΗΠΑ, αλλά σίγουρα το βασικό πυρήνα της, που εκφράζεται από το Ρεπουμπλικανικό κόμμα.

2.Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες του «εμπορικού πολέμου»
Βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή εφαρμογής των μέτρων και παρ’ ότι έχουν ήδη καταγραφεί «αλυσιδωτές αντιδράσεις», δεν μπορούμε ακόμα να έχουμε την ένταση και την έκταση των συνεπειών τους, σε κάθε χώρα και διεθνώς. Ωστόσο μπορούμε, σε αδρές γραμμές να καταγράψουμε ορισμένες από τις πολύπλευρες συνέπειες τους. Κατ’ αρχάς η μονομερής επιβολή δασμών ανατρέπει και σε μεγάλο βαθμό ακυρώνει, πολλές διεθνείς συμφωνίες για τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ χωρών και ομάδων χωρών. Πρώτα απ’ όλα ακυρώνονται ουσιαστικά οι δεσμεύσεις στα πλαίσια του ΠΟΕ (Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου) ο οποίος ιδρύθηκε το 1994 και ήταν συνέχεια της διεθνούς εμπορικής συμφωνίας GATT (Διεθνής Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου) η οποία υπογράφτηκε στη Γενεύη το 1947 από 24 αναπτυγμένες χώρες για την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, με τη χαλάρωση δασμολογικής προστασίας και την κατάργηση συναφών περιορισμών.
Επίσης μπαίνουν υπό αμφισβήτηση ορισμένες «πολυμερείς συμφωνίες ελευθέρου εμπορίου» στις οποίες συμμετείχαν οι ΗΠΑ με αναπτυγμένες χώρες {(«Τ.Τ.Ι.Ρ.» μεταξύ ΗΠΑ-ΕΕ, η «T.P.P.» (Σύμπραξη Χωρών Ειρηνικού με ΗΠΑ, Ιαπωνία), «T.i.S.A.» (Συμφωνία Εμπορίου Υπηρεσιών) και η «NAFTA/USMCA» μεταξύ ΗΠΑ-Καναδά-Μεξικού)}. Στη θέση τους οι ΗΠΑ προωθούν πλέον τις «διμερείς συμφωνίες» μεταξύ χωρών, γεγονός που προβάλει κρίσιμο ερώτημα για τη συνοχή της ΕΕ, όταν υπογραφούν ξεχωριστές συμφωνίες μεταξύ ΗΠΑ και χωρών της ΕΕ! Στην ουσία με τα μέτρα έχει τεθεί θέμα αναίρεσης της λεγόμενης «νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης» (τουλάχιστον της απελευθέρωσης εμπορίου και της κίνησης κεφαλαίων) παρ’ ότι ο «νεοφιλελευθερισμός» ως μοντέλο καπιταλιστικής διαχείρισης, σε όφελος της ολιγαρχίας, διατηρείται και εντείνεται). Επίσης στα πλαίσια των καπιταλιστικών ανταγωνισμών, δεν αποκλείεται και «νομισματικός πόλεμος» (πρακτικές νομισματικών υποτιμήσεων για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων στο διεθνές εμπόριο που ωστόσο μπορεί να λειτουργήσει και ως «ντόμινο».! Είναι επίσης πολύ πιθανόν να προκύψει ζήτημα επανεξέτασης του ρόλου του «Δ.Ν.Τ.», της «Παγκόσμιας Τράπεζας», του ΠΟΕ, κ.ά. Εν ολίγοις ανοίγει θέμα επαναρρύθμισης των διεθνών οικονομικών και γεωπολιτικών σχέσεων μεταξύ χωρών.
Αυτή καθ’ αυτή η επιβολή δασμών και οι ανταποδοτικοί δασμοί που θα προκύψουν ή άλλα περιοριστικά μέτρα (ποσοστώσεις, κυρώσεις, κλπ), που προφανώς, θα ενισχύσουν τον «προστατευτισμό» (…ο οποίος δεν είναι σε κάθε περίπτωση απορριπτέος, ιδιαίτερα όταν εξυπηρετεί συγκεκριμένους αναπτυξιακούς στόχους), θα οξύνουν οπωσδήποτε τους ανταγωνισμούς μεταξύ ΗΠΑ και άλλων χωρών, καθώς και των ταξικών αντιθέσεων στο εσωτερικό των ΗΠΑ και των άλλων χωρών, δεδομένου ότι οι επιπλέον δασμοί και συνακόλουθα οι ανταποδοτικοί, θα έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών των αγαθών (οι «δασμοί» είναι κάτι σαν έμμεσοι φόροι που αυξάνουν τις τιμές σε βάρος των καταναλωτών, καθώς και το κόστος παραγωγής, το οποίο οι επιχειρήσεις μετακυλίουν στους καταναλωτές).!
Επίσης εκτός από την αύξηση του πληθωρισμού, θα προκύψουν υφεσιακά φαινόμενα (μείωση ΑΕΠ, αύξηση ανεργίας, μείωση αγοραστικής δύναμης μισθών, ένταση φτωχοποίησης λαϊκών νοικοκυριών, κά. Η επιβολή δασμών μπορεί για τις ΗΠΑ να αυξήσουν αρχικά τα κρατικά έσοδα, αλλά εφ’ όσον υπάρξουν ανταποδοτικοί δασμοί καταλήγουν τελικά να λειτουργούν εκατέρωθεν, ως «δίκοπο μαχαίρι»!! Οι αντιδράσεις και οι φωνές που ακούγονται εντός των ΗΠΑ (πχ. τον πρόεδρο της Κεντρικής Τράπεζας-Fed Τζερόμ Πάουελ, τον γνωστό οικονομολόγο Πωλ Κρούγκμαν, κά), αλλά και από διεθνείς οργανισμούς (Κρ.Γκεόργκεβνα, πρόεδρος ΔΝΤ), καθώς και από ηγέτες άλλων χωρών (ΕΕ, κλπ), είναι να βρεθούν συμβιβαστικές λύσεις. Ίσως σε αυτό να ποντάρει σε μεγάλο βαθμό ο Τράμπ, που ως ισχυρότερος «παίκτης» θα απαιτήσει να πάρει το «παιγνίδι», κάνοντας μικρο-υποχωρήσεις.!
Ιδιαίτερα πλήττεται από την επιβολή δασμών η ΕΕ. Ως τώρα το εμπορικό ισοζύγιο ΗΠΑ-ΕΕ ήταν διαχρονικά υπέρ της τελευταίας (το 2023 οι εισαγωγές των ΗΠΑ από την ΕΕ ήταν 503,8 δις δολ. και οι εξαγωγές 347,1 δις, ενώ το εμπορικό έλλειμμα ήταν 157 δις δολ. υπέρ των «27» της ΕΕ). Ο «δασμολογικό πέλεκυς» του Τράμ εκτιμάται ότι τα επόμενα τέσσερα χρόνια, θα κοστίσει στην ΕΕ 750 δις δολ. Το μεγαλύτερο χτύπημα θα δεχτεί η Γερμανία, (γύρω στα 200 δις). Ιδιαίτερα μεγάλο πλήγμα θα δεχτεί η αυτοκινητοβιομηχανία της (Mercedes Benz, Volvo, Volkswagen), ορισμένες από τις οποίες έχουν ήδη από καιρό δημιουργήσει παραγωγή βάση στις ΗΠΑ, Μεξικό και άλλες χώρες. Η πρόεδρος της Επιτροπής της ΕΕ, Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν, επιφυλάχτηκε για τα αντί-μετρα κατά των δασμών, προβάλλοντας την ανάγκη συνεννόησης και αναζήτησης συμβιβαστικής λύσης με τον Τραμπ. Κατά τα άλλα οι ηγέτες της ΕΕ συζητούν για την ανάπτυξη της …πολεμικής βιομηχανίας με δαπάνες 800 δις € στην προσεχή πενταετία και τη στήριξη του πολέμου στην Ουκρανία.!! (Εδώ καράβια χάνονται… βαρκούλες αρμενίζουν).!!
Όσο για την Ελλάδα, οι συνέπειες της αύξησης των δασμών 20% (ως μέλος της ΕΕ), θα είναι προφανώς αρνητικές, χωρίς να μπορούμε προς το παρόν να προσδιορίσουμε την έκταση τους. Παρ’ ότι το εμπορικό ισοζύγιο εισαγωγών-εξαγωγών μεταξύ Ελλάδας-ΗΠΑ είναι σχεδόν ισοζυγισμένο (2024 εισαγωγές 2,14 δις € – εξαγωγές 2,41 δις €), θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι θα προκύψουν αρνητικές συνέπειες, τόσο στις εξαγωγές ορισμένων αγροτικών προϊόντων (ελιές, λάδι, φέτα, κρασί, κά) και βιομηχανικών (αλουμίνιο, φαρμακευτικά, κά), καθώς και στο τομέα του τουρισμού, που η αναμενόμενη αύξηση του πληθωρισμού και η μείωση των λαϊκών εισοδημάτων, θα έχει προφανώς αρνητικές συνέπειες στην τουριστική κίνηση από το εξωτερικό, καθώς και στο επίπεδο συνολικά της οικονομίας (ΑΕΠ) και παραπέρα της απασχόλησης και της ανεργίας.
3.Τι θα μπορούσε να γίνει προς μια ελπιδοφόρα προοπτική;
Οι στρατηγικές επιλογές του προέδρου Τραμπ, ανοίγουν θέμα επαναπροσδιορισμού των διεθνών οικονομικών και γεωπολιτικών σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και στενών ως τώρα συμμάχων τους. Ο διαφαινόμενος «εμπορικός πόλεμος» και ο άγριος ανταγωνισμός, θα έχει απρόβλεπτες συνέπειες, σε βάθος και έκταση. Πρόκειται για την ανάπτυξη έντονων ενδο-καπιταλιστικών αντιθέσεων, η ανάπτυξη των οποίων μπορεί σε ακραία μορφή, όπως έχει δείξει η ιστορική πείρα, να πάρει και ακραίες μορφές. Για την Ελλάδα αυτό που προβάλλει άμεσα, είναι η ανάγκη προώθησης μιας πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής, ειρήνης, αμοιβαίας ασφάλειας, ισότιμης και αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας με όλες τις χώρες και όχι …«κολαούζος» ΝΑΤΟϊκών τυχοδιωκτισμών και έντασης πολεμικών εξοπλισμών.!
Η ελπιδοφόρα προοπτική για τους λαούς και τους εργαζόμενους, είναι η αντίσταση στις πολιτικές που πλήττουν τα θεμελιώδη δικαιώματα τους και απειλούν την ειρήνη στον κόσμο. Οι εκατοντάδες διαδηλώσεις που ξέσπασαν τελευταία σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ, κατά των μέτρων Τραμπ, είναι ένα πρώτο ελπιδοφόρο μήνυμα. Το καπιταλιστικό σύστημα μπορεί να ξεπεράσει όλες τις κρίσεις του, σε βάρος πάντα των λαών και των δυνάμεων της μισθωτής εργασίας. Μόνο οι ενεργητικές αντιστάσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, μπορούν να ανοίξουν ελπιδοφόρες ορίζοντες προς το … «ιστορικά αναγκαίο», μια ανώτερη κοινωνία σε όφελος των δημιουργών του κοινωνικού και πνευματικού πλούτου.!