Ένας χρήσιμος οδηγός για την κατανόηση και την πρόβλεψη των μελλούμενων της πολιτικής στην Ελλάδα και όχι μόνο.
Σχεδόν 500 χρόνια από την συγγραφή του (η πρώτη έκδοση 1532), ξαναδιαβάζοντας το νομίζεις ότι γράφτηκε τον 21ο αιώνα. Τόσο μικρό βιβλίο , με αντιστρόφως τόσο μεγάλη επίδραση. Ένας θεωρητικός και πρακτικός «οδηγός» για όλους όσους ασκούν εξουσία.
Θεωρείται από πολλούς μελετητές του, το πρώτο βιβλίο πολιτικής επιστήμης. Διαχωρίστηκε για πρώτη φορά η Πολιτική από την Ηθική (θα προσθέταμε και την ηθικολογία) και μελετήθηκε η Πολιτική «απογυμνωμένη», όπως πραγματικά είναι γιατί όπως αναφέρει και ο ίδιος «Υπάρχει πάντα διαφορά μεταξύ του πως ζούμε και του πως έπρεπε να ζούμε».
Δεν είναι τυχαίο ότι διαβάστηκε και εκτιμήθηκε θετικά από μεγάλους θεωρητικούς και πολιτικούς όλων των σχολών και θεωριών, από την φιλελεύθερη και νεοφιλελεύθερη σκέψη μέχρι τους μαρξιστές , από φασίστες, αστούς δημοκράτες , σοσιαλιστές, μέχρι κομμουνιστές.
Το σύντομο αυτό άρθρο δεν φιλοδοξεί φυσικά να κάνει ανάλυση της πολιτικής σκέψης του Μακιαβέλλι στον «ΗΓΕΜΟΝΑ» . Έχουν γραφτεί πολλά και αξιόλογα άρθρα και βιβλία που μελετούν σε βάθος το συγκεκριμένο έργο. Εδώ θα παραθέσουμε τις βασικότερες θέσεις του ως οδηγός χρήσης και εφαρμογής για την κατανόηση της πολιτικής ζωής στην Ελλάδα (αλλά και ευρύτερα) γιατί μπορεί το βιβλίο να αποτελεί οδηγό για τον ΗΓΕΜΟΝΑ δηλαδή για αυτόν που ασκεί εξουσία, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να αποτελέσει και οδηγό για όσους δεν θέλουν να λειτουργούν ως «υπήκοοι» αλλά να διεκδικούν να είναι πολίτες στη σημερινή εποχή και φυσικά να μην εκπλήσσονται για αυτά που παρακολουθούν η βιώνουν.
Η προσωπική μας άποψη , όσο αυτή έχει σημασία , είναι ότι η εφαρμογή του ΗΓΕΜΟΝΑ στη μελέτη της πολιτικής στην Ελλάδα σήμερα , αφορά τόσο το πεδίο της άσκησης εξουσίας σε επίπεδο κρατικό , κυβερνητικό , όσο και στο πεδίο της κομματικής λειτουργίας και άσκησης εξουσίας. Αφορά , ανεξαρτήτως μεγέθους όλα τα κόμματα και συλλογικότητες , όλων των πολιτικών-κομματικών οικογενειών. Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ μπορεί να είναι ένα άτομο , μπορεί να είναι ακόμα και ένα συλλογικό όργανο. Δεν υπάρχει ένας πολιτικός που στον έναν η στον άλλο βαθμό δεν κάνει η δεν έκανε χρήση του «οδηγού» και το αξιομνημόνευτο είναι ,πολλές φορές (η τις περισσότερες) χωρίς καν να έχει διαβάσει το συγκεκριμένο βιβλίο.
Δεν ηθικολογούμε, και σε αυτούς που τον κρίνουν αρνητικά λέγοντας ότι νομιμοποιεί το «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» θα απαντήσουμε με δυο δικές του θέσεις: «Αυτός που θέλει μόνο και πάντα το καλό φυσικά καταστρέφεται ανάμεσα σε τόσους κακούς» και «Αξιέπαινος όποιος κρατάει τον λόγο του και είναι ειλικρινής αλλά δεν κρατιέσαι στην εξουσία με αυτά».
Ο Μακιαβέλλι σε αυτό το βιβλίο δεν έγραψε πως πρέπει να είναι η Πολιτική και η άσκηση εξουσίας , αλλά πως είναι. Ότι 500 χρόνια η κρατική και κομματική λειτουργία και εξουσία είναι έτσι απλώς τον δικαιώνει και δείχνει το μεγαλείο της σκέψης του. Στο χέρι αυτών που «ενοχλούνται», είναι να δίνουν την καθημερινή μάχη για να αλλάξουν τα πράγματα και από την «προϊστορία της πολιτικής» να μπούμε στην «ιστορία της πολιτικής».
Ας διαβάσουμε και απολαύσουμε τη σκέψη του, (απλά μαθήματα άσκησης και κατανόησης κυβερνητικής και κομματικής εξουσίας και σύγχρονου πολιτικού μάρκετινγκ). Ας πάρουμε μια μια τις θέσεις του και με τις κατάλληλες εννοιολογικές προσαρμογές και αντικαταστάσεις να τις εφαρμόσουμε στο σήμερα για την κατανόηση του και να προσπαθήσει να προβλέψει ο καθένας μας το τι μέλει γενέσθαι με την υποσημείωση , όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Μακιαβέλλι, ότι «Οι μεγάλες μεταβολές έγιναν και γίνονται έξω από κάθε ανθρώπινη πρόγνωση».
Βασικές θέσεις του Μακιαβέλλι στον «ΗΓΕΜΟΝΑ»
«Αρέσει στους ανθρώπους να αλλάζουν αφέντη, ελπίζοντας ότι θα καλυτερέψει η τύχη τους».
«Δεν μπορείς να διατηρήσεις φίλους όσους σε βοήθησαν γιατί δεν μπορείς να τους ικανοποιήσεις όλους».
«Η γενιά του παλιού ηγεμόνα πρέπει να εξοντωθεί».
«Να πάρει μαζί τους τους μικρούς ηγεμόνες , να προσέχει όμως μην αποκτήσουν υπερβολική δύναμη και κύρος. Θα παλέψει με αναρίθμητες δυσκολίες γιατί πάντα θα βρίσκονται δυσαρεστημένοι»
«Να προλαβαίνει τα μελλοντικά κακά και να πράττει τα δέοντα».
«Η εξυπνάδα και η δύναμη είναι επικίνδυνη όταν κάποιος γίνεται ισχυρός».
«Υπάρχουν δυο τρόποι διακυβέρνησης. Ηγεμόνας-υπήκοοι (αδιαμεσολάβητα) η ηγεμόνας και ευγενείς που έχουν τους δικούς τους αφοσιωμένους υπηκόους».
«Πιο σίγουρος τρόπος κατοχής μια νέας Ηγεμονίας δεν υπάρχει από την καταστροφή της»
«Δεν υπάρχει πιο δύσκολο πράγμα σε ένα ηγεμόνα να μπάσει νέους θεσμούς και τρόπους στη νέα ηγεμονία. Εχθροί όσοι ωφελούνταν από τους παλιούς θεσμούς».
«Αν μεταχειριστείς βία σπάνια αποτυγχάνεις».
«Αν δεν μπορείς να κάνεις πάπα αυτόν που θέλεις τουλάχιστον μην κάνεις πάπα αυτόν που δεν θέλεις»
«Δυο τρόποι να γίνεις ηγεμόνας. Με κακούργα μέσα ή από την αγάπη των συμπολιτών σου».
«Οι αδικίες πρέπει να γίνονται όλες μαζί λιγότερο ενοχλούν, και οι ευεργεσίες λίγο λίγο για να τις γεύονται περισσότερο καιρό».
«Τα θεμέλια ενός κράτους είναι οι καλοί νόμοι και ο καλός στρατός».
«Ένας συνετός ηγεμόνας στηρίζεται μόνο στον δικό του στρατό».
«Ο ηγεμόνας πρέπει να ξέρει την τέχνη του πολέμου».
«Ο ηγεμόνας πρέπει να διαβάζει ιστορία και να μελετάει τις πράξεις μεγάλων αντρών».
«Υπάρχει πάντα διαφορά μεταξύ του πως ζούμε και του πως έπρεπε να ζούμε».
«Αυτός που θέλει μόνο και πάντα το καλό φυσικά καταστρέφεται ανάμεσα σε τόσους κακούς».
«Ο ηγεμόνας να αποφεύγει τα ελαττώματα που θα τον έκαναν να χάσει την εξουσία».
«Να είναι γενναιόδωρος αλλά με επιβολή, καλύτερα τσιγκούνης παρά σπάταλος»
«Να κρατάει ενωμένους τους υπηκόους με σκληρότητα».
«Οριακά δύσπιστος και μετρημένος»
«Να τον αγαπούν και να τον φοβούνται, αλλά περισσότερο το δεύτερο. Ο φόβος κρατιέται από την φοβέρα της τιμωρίας , αλλά να αποφεύγει όμως το μίσος» .
«Αξιέπαινος όποιος κρατάει τον λόγο του και είναι ειλικρινής αλλά δεν κρατιέσαι στην εξουσία με αυτά».
«Ο Ηγεμόνας πρέπει να είναι Άνθρωπος και θεριό. Να έχει δάσκαλο μισό άνθρωπο και μισό θεριό. Πρέπει να είναι Αλεπού και λιοντάρι. Αλεπού για να ξεχωρίζει τις παγίδες και λιοντάρι για να φοβίζει τους εχθρούς».
«Δεν μπορεί ένας συνετός ηγεμόνας να κρατάει τον λόγο του όταν αυτό τον ζημιώνει και πέρασαν οι αφορμές που τον έκαναν να υποσχεθεί.’ Χρειάζονται νομιμοφανείς δικαιολογίες για την παραβίαση των υποσχέσεων».
«Δεν χρειάζεται να έχει όλες τις ικανότητες αλλά πρέπει να φαίνεται ότι τις έχει».
«Οι άνθρωποι κρίνουν από τα φαινόμενα και όχι από τα πράγματα, όλοι βλέπουν τι είσαι και λίγοι καταλαβαίνουν τι πραγματικά είσαι».
«Πρέπει να στηρίζεται η εξουσία του στους νόμους, στην προστασία των φίλων και του κράτους και στην αγάπη του λαού».
«Να μη φοβάται τις συνομωσίες και η βασική του φροντίδα να είναι καλά οργανωμένο το κράτος, να μην απελπίζει τους άρχοντες και να ικανοποιεί τον λαό».
«Το μίσος αποκτάται είτε από καλές πράξεις είτε από κακές».
«Πρέπει να μελετάει τις συνθήκες της κάθε επικράτειας όταν θέλει να ηγεμονεύσει».
«Τιμή οι μεγάλες πράξεις και τα σπάνια έργα, να δίνει παραδειγματισμούς σπάνιους για την εσωτερική διοίκηση, να απασχολεί τον λαό με γιορτές, να τιμά τις συντεχνίες και φατρίες να διοργανώνει θεάματα, να είναι φιλάνθρωπος και μεγαλοπρεπής».
«Κρίνεις τον αρχηγό κράτους , βλέποντας τους ανθρώπους που τον περιστοιχίζουν από τις επιλογές των υπουργών . Το πρώτο λάθος που κάνει είναι η εκλογή των συνεργατών του».
«Με κόλακες είναι γεμάτες οι αυλές, πρέπει ο Ηγεμόνας να καταλάβει ότι δεν τον προσβάλουν άμα σου λένε την αλήθεια. Η επιλογή πρέπει να είναι από συνετούς ανθρώπους και μόνο αυτούς να ακούει. Πρέπει πάντα να συμβουλεύεται , μόνο όμως όταν αυτός θέλει, να κόβει την φόρα σε αυτούς που δίνουν από μόνοι τους συμβουλές».
«Οι μεγάλες μεταβολές που έγιναν και γίνονται έξω από κάθε ανθρώπινη πρόγνωση».
«Μονάχα ο πόλεμος που είναι απαραίτητος είναι δίκαιος».
Για το άρθρο χρησιμοποιήθηκε το βιβλίο: «Ο Ηγεμόνας», εκδόσεις ΕΘΝΟΣ ΑΕ, 2014 σε μετάφραση ενός άλλου μεγάλου αιρετικού του Νίκου Καζαντζάκη.
Νίκος Βρυώνης