του Βασίλη Λιόση  

Δημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα της Εφημερίδας των Συντακτών

Ν.Δ.: η ανατομία μιας 50χρονης κυριαρχίας 

Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η αποτύπωση του ιδεολογικού στίγματος της ΝΔ και η ανάδειξη των κατά καιρούς διαφοροποιήσεών του. Πρώτα από όλα, όμως, θα χρειαστεί να γίνουν μερικές μεθοδολογικές παρατηρήσεις.

Βασικές παραδοχές

Πρώτη παραδοχή είναι πως για την ιστορία κινητήριος μοχλός είναι η ταξική πάλη, πόρισμα που δεν ανήκει αποκλειστικά στον Μαρξ αλλά και σε προμαρξικούς διανοητές.

Δεύτερον, τα κόμματα δεν υπήρχαν καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας αλλά είναι προϊόντα του καπιταλισμού. Πρωτίστως εμφανίζονται τα εργατικά κόμματα και ακολουθούν τα αστικά.

Τρίτον, ως κόμμα ορίζουμε την κοινωνική συλλογικότητα που συμπυκνώνει εντός της ταξικά συμφέροντα, τα εκφράζει και τα υπερασπίζεται. Τα κόμματα δεν είναι απλώς μορφώματα ιδεών αλλά ιδεών που εδράζονται σε υλική βάση.

Τέταρτον, η αντιστοίχιση ταξικού συμφέροντος και ιδεολογίας δεν είναι μία μαθηματική συνάρτηση «ένα προς ένα». Η ιδεολογία έχει τη σχετική της αυτοτέλεια.

Πέμπτον, ο χαρακτηρισμός ενός κόμματος εξαρτάται από την ιδεολογία του, το πρόγραμμά του, την ταξική σύνθεση των μελών του, την πρακτική του και τη στάση που κρατάει η άρχουσα τάξη απέναντί του.

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι λόγω του περιορισμού που υπάρχει στην έκταση του κειμένου αναγκαστικά θα παραλειφθούν ορισμένες περίοδοι που αφορούν το ιδεολογικό στίγμα της ΝΔ.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής θέτει τα θεμέλια

Ας δούμε πώς η ΝΔ αυτοπροσδιορίστηκε μέσω της ιδρυτικής της διακήρυξης το 1974: «[…] Η παράταξις της ΝΔ συγκροτείται από έμπειρες και υγιείς, αλλά και από νέες προοδευτικές και ριζοσπαστικές πολιτικές δυνάμεις συντονισμένες στον ίδιο σκοπό: Να κάμουν στην Ελλάδα πράξη την επωνυμία της παρατάξεως – να δώσουν στη χώρα μια νέα δημοκρατία.

»ΝΔ είναι η πολιτική παράταξις του ταυτίζει το Έθνος με τον Λαόν, την Πατρίδα με τους Ανθρώπους της, την Πολιτεία με τους Πολίτες της, την Εθνική Ανεξαρτησία με την Λαϊκή Κυριαρχία, την Πρόοδο με το Κοινό Αγαθό, την Πολιτική Ελευθερία με την Έννομη Τάξη και την Κοινωνική Δικαιοσύνη. […]

»ΝΔ είναι η πολιτική παράταξις που αγνοεί τις διενέξεις και τους διχασμούς του παρελθόντος – που τόσα δεινά επεσώρευσαν στον τόπο μας – και προσανατολίζεται στα ευρύτερα δυνατά σχήματα εθνικής ενότητος».[1]

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής καθορίζοντας το ιδεολογικοπολιτικό στίγμα της ΝΔ έλεγε: «Την θέσιν των κομμάτων στην πολιτική ζωή μιας χώρας δεν την καθορίζουν οι αντίπαλοί τους. Την προσδιορίζουν οι αρχές τους, οι πράξεις τους και η σύνθεσή τους. Και με τα κριτήρια αυτά η Νέα Δημοκρατία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός, που ευρίσκεται μεταξύ του παραδοσιακού φιλελευθερισμού και του δημοκρατικού σοσιαλισμού».[2]

Με βάση τα παραπάνω η ΝΔ επιχείρησε να δημιουργήσει ένα ομιχλώδες τοπίο γύρω από τον χαρακτήρα της και να αποτινάξει το παρελθόν που αφορούσε την περίοδο του εμφυλίου και τη μετεμφυλιακή χρονική ζώνη, να υπερβεί (φραστικά) τους διαχωρισμούς Δεξιά-Αριστερά και να καρπωθεί όρους που χρησιμοποιούνταν από την Αριστερά (σοσιαλισμός). Να αυτοπαρουσιαστεί, εν τέλει, ως διαταξικό κόμμα. Η πολιτική κρατικοποιήσεων και η κατηγορία περί σοσιαλμανίας ευνόησε τη δημιουργία ενός φιλολαϊκού πορτρέτου. Ωστόσο, η προσπάθεια αποϊδεολογικοποίησης και εξαγνισμού είχε ένα όριο. Το 1976 ο υπουργός Εργασίας, Κ. Λάσκαρης, δήλωνε ευθαρσώς  ότι «Δεν θα επιτρέψομεν την πάλην των τάξεων».

Αβέρωφ: η σκλήρυνση της γραμμής

Ο Αβέρωφ υπήρξε στέλεχος πρώτης γραμμής της ΕΡΕ και είχε γράψει το Φωτιά και Τσεκούρι που αποτέλεσε ένα αντικομμουνιστικό μανιφέστο.

Με την ανάληψη της προεδρίας του κόμματος, ο Αβέρωφ έδωσε κατευθύνσεις για τη συνδικαλιστική αναδιοργάνωση του κόμματος και της ΟΝΝΕΔ και την οργάνωση μιας αποτελεσματικότερης προπαγάνδας. Το αποτέλεσμα ήταν η κατακόρυφη άνοδος των οργανωμένων δυνάμεων του κόμματος (1977-20.000 μέλη, 1987-400.000 μέλη)[3] και της ΟΝΝΕΔ, ο πολλαπλασιασμός των κομματικών οργανώσεων και των τοπικών γραφείων. Στα πανεπιστήμια, μάλιστα, η ΔΑΠ το 1987 κατόρθωσε για πρώτη φορά να κερδίσει την πρωτιά.

Ο Αβέρωφ μιμήθηκε τρόπον τινά το μοντέλο του λενινιστικού κόμματος αλλά με αστικό περιεχόμενο και μορφή. Αντιλήφθηκε πως απαιτείτο μία διάδραση κοινωνίας-κόμματος, παρόλα αυτά η οργανωτική ανάπτυξη δεν οδήγησε σε εκλογική νίκη.

Χαρακτηριστικά δείγματα τόσο της ιδεολογικής σκλήρυνσης της ΝΔ, όσο και της προσπάθειας μιας πιο αποτελεσματικής προπαγάνδας αποτέλεσαν τα τραγούδια της ΟΝΝΕΔ. Ένα από αυτά εισήγαγε μια καθαρά εμφυλιοπολεμική λογική: «Ζέρβα απ’ τον τάφο έβγα και δες/ θα αναστηθεί ξανά ο ΕΔΕΣ/ για τη σημαία και το σταυρό/αν χρειαστεί και στο βουνό/εμείς δεν ξέρουμε ζυγό».[4]

Η σκληρότερη ιδεολογικά και πολιτικά γραμμή υλοποιήθηκε μέσω της επίσημης κομματικής συμμετοχής της ΝΔ στις εκδηλώσεις μίσους στον Γράμμο-Βίτσι και στου Μακρυγιάννη και μέσω της άρνησης της ΝΔ να αναγνωρίσει την Εθνική Αντίσταση. Η σκλήρυνση αυτή στόχευε στο να θωρακίσει το κοινωνικό δυναμικό της ΝΔ και να εμποδίσει εκλογικές διαρροές προς το ΠΑΣΟΚ, ενώ εξέφραζε ταυτόχρονα και μια ιδεολογική αντεπίθεση της ελληνικής αστικής τάξης απέναντι στο ιδεολογικό και πολιτικό ρεύμα που είχε ανδρωθεί μέσα στο λαϊκό κίνημα μεταπολιτευτικά.

Θα ήταν, όμως, λάθος να συμπεράνουμε πως η οργανωτική ανάπτυξη της ΝΔ ήταν απλώς αποτέλεσμα ενός επιτελικού σχεδίου. Εκτός της κεντρικής κατεύθυνσης που υπήρχε, αναπτυσσόταν πλέον στην κοινωνία και το ιδεολογικό ρεύμα του νεοφιλελευθερισμού, το οποίο σταδιακά άρχισε να κερδίζει έδαφος.

Αργότερα παρόμοια σκληρή γραμμή θα ακολουθήσει και ο Σαμαράς.

Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης θέτει επιτακτικά τη ριζική αλλαγή του διαχειριστικού υποδείγματος

Τον Ευάγγελο Αβέρωφ διαδέχεται ο Κώστας Μητσοτάκης. Με την εκλογή του στην αρχηγία της ΝΔ επιχειρεί να φιλοτεχνήσει ένα διαφορετικό προφίλ. Το νέο ιδεολογικό μανιφέστο της ΝΔ φέρει τον τίτλο «Μια πρόταση ελευθερίας».

Στο μανιφέστο αυτό δίνεται μεγάλο βάρος στην έννοια της ελευθερίας η οποία ταυτίζεται με το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας, δηλώνεται η πίστη του κόμματος στο κράτος δικαίου και βέβαια στην ελεύθερη οικονομία και την ατομική ιδιοκτησία. Επιχειρείται, επίσης, να νοηματοδοτηθεί η έννοια του «προοδευτικού». Έτσι, προοδευτικός θεωρείται «[…] εκείνος που δεν υποτάσσει τον άνθρωπο σε ξεπερασμένα δόγματα και μονοσήμαντες αλήθειες, που βλέπει ότι με το πρόσχημα του σοσιαλιστικού πειραματισμού της αλλαγής αποκλείονται οι πραγματικές αλλαγές». Δηλώνεται ότι θα χτυπηθεί το κομματικό κράτος, έχοντας στο μυαλό όχι μόνο τις πελατειακές σχέσεις που συγκροτήθηκαν από το ΠΑΣΟΚ, αλλά προϊδεάζοντας για μεγαλύτερη ελευθερία κίνησης του κεφαλαίου. Πάντως, ούτε αυτή η αλλαγή αρχηγίας και προσανατολισμών της ΝΔ ήταν αρκετά προκειμένου η ΝΔ να κερδίσει τις επόμενες εκλογές.[5]

Μαζί με όλα τα παραπάνω εισάγεται και ένας έντονα εθνικιστικός λόγος με αφορμή το «μακεδονικό». Η ΝΔ είναι η κύρια δύναμη εκφοράς του εθνικιστικού λόγου που παραπέμπει στη θεώρηση του Παπαρρηγόπουλου περί ιστορικής συνέχειας του ελληνικού έθνους, ενισχύει ποικιλοτρόπως τα εθνικιστικά συλλαλητήρια και εκδίδει μπροσούρα που διακινείται σε όλα τα σχολεία της Ελλάδας προκειμένου να εμπεδωθεί η εθνικιστική της οπτική.

Το σαφές νεοφιλελεύθερο στίγμα της ΝΔ γεννά στο εσωτερικό του κόμματος κάποιες αντιδράσεις με τον Ιωάννη Βαρβιτσιώτη να λέει μετά την εκλογική ήττα του 1993 πως «πληρώσαμε ως κυβέρνηση έναν φραστικό θατσερισμό» και πως «το κράτος οφείλει να δείξει το κοινωνικό του πρόσωπο».[6]

Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε τον τρόπο που η ΝΔ αντιπολιτεύτηκε το ΠΑΣΟΚ. Μια βασική συνιστώσα της κριτικής της αποτέλεσε η κατηγορία περί λαϊκισμού, κατηγορία που μελλοντικά επαναλήφθηκε και στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ. Για τη ΝΔ, ο λαϊκισμός του ΠΑΣΟΚ δεν ήταν τίποτα άλλο παρά η ψευδής υπεράσπιση των λαϊκών συμφερόντων και η υπέρμετρη υποσχεσιολογία και οι παροχές. Αν και αυτά αποτέλεσαν συστατικά στοιχεία της πολιτικής του ΠΑΣΟΚ, αυτό που ήθελε στην πραγματικότητα η ΝΔ ήταν να χτυπήσει την, σε πρώτη φάση, ημιτελή κεϋνσιανή πολιτική του ΠΑΣΟΚ με στόχο να οδηγήσει σε ακόμη συντηρητικότερες θέσεις και πρακτικές τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και τον λαό. Τελικά, η κατηγορία περί λαϊκισμού υπέκρυπτε και το ιδεολογικό σχήμα που χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια κατά κόρον με βάση το οποίο η ελληνική κοινωνία κατανάλωνε περισσότερα από αυτά που παρήγαγε.

Το στίγμα του Κώστα Καραμανλή

Ο Κώστας Καραμανλής δίνει το δικό του ιδεολογικό στίγμα λέγοντας ότι «μεσαίος χώρος σημαίνει μια πολιτική που θα συνδυάζει τον πραγματισμό και την κοινωνική ευαισθησία. Εν κατακλείδι, μεσαίος χώρος είναι ο χώρος συνάντησης όλων των σύγχρονων ρευμάτων της κοινωνίας».[7]

Ο Καραμανλής επιχειρεί να φιλοτεχνήσει ένα ιδεολογικό πορτραίτο διαφοροποιημένο σε σχέση με τους προκατόχους του. Χαράζεται η λεγόμενη στρατηγική της πολιτικής μετριοπάθειας, του μεσαίου χώρου και του φιλελεύθερου πνεύματος, σχήματα που βρίσκονται υπό τη σκέπη του λεγόμενου Κοινωνικού Φιλελευθερισμού. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν αμφισβητείται στον πυρήνα του αλλά προτείνεται μια διαφορετική μορφή του στην οποία έχουν λόγο η «κοινωνία των πολιτών», οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, η αποσυγκέντρωση πόρων από το κράτος και υπογραμμίζεται η έννοια της κοινωνικής αλληλεγγύης. Παράλληλα, αποκηρύσσονται οι διαχωριστικές γραμμές του μετεμφυλιακού παρελθόντος και προβάλλεται η έννοια της εθνικής συμφιλίωσης. Κατά κάποιο τρόπο ενώ η ΝΔ «αποϊδεολογικοποιείται», παράλληλα διαμορφώνει ένα «νέο» ιδεολογικό περίγραμμα.

Από μία άποψη η στρατηγική του μεσαίου χώρου είναι πιο έξυπνη σε σχέση με τις προηγούμενες. Ο μεσαίος χώρος, στερείται επιστημονικού προσδιορισμού και ως εκ τούτου δημιουργεί ιδεολογικές συγχύσεις και ψευδείς ταυτότητες αυτοπροσδιορισμού στα υποκείμενα· χρήσιμα στοιχεία για τη σταθερότητα του συστήματος. Επομένως, μπορεί να αποβεί αποτελεσματική σε συγκεκριμένες ιστορικές φάσεις. Και πράγματι απέβη τέτοια αφού με σημαία τη συγκεκριμένη στρατηγική ο Καραμανλής κατάφερε να κερδίσει δύο εκλογικές αναμετρήσεις.

Η ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη: μείγμα νεοφιλελευθερισμού και ακροδεξιάς

Στην περίοδο που αναλαμβάνει ο Κυριάκος Μητσοτάκης τα ηνία της ΝΔ, σταδιακά διαμορφώνονται ευνοϊκότατες συνθήκες για την ιδεολογική και πολιτική ηγεμονία του κόμματος. Ο ΣΥΡΙΖΑ διαψεύδει τις ελπίδες εκατομμυρίων ανθρώπων, τα νεοφιλελεύθερα δόγματα εδραιώνονται πλέον με τη μορφή στερεοτύπων σε ολοένα και περισσότερα πληθυσμιακά στρώματα, η ακροδεξιά βρίσκεται σε άνοδο παντού, το λαϊκό κίνημα πλέει σε τέλμα. Ακριβώς, αυτές οι συνθήκες είναι που ευνοούν και την εμφάνιση του νέου ιδεολογικού μείγματος που χαρακτηρίζεται από την προβολή ακραία συντηρητικών απόψεων.

Ο ΚΜ στην προεκλογική ομιλία του 2019 επιδίωξε να προσδώσει ένα λαϊκό και ταυτόχρονα ένα διαταξικό χαρακτήρα στη ΝΔ. Είπε χαρακτηριστικά: «Προσωπικά γύρισα δυο και τρεις φορές κάθε γωνιά της πατρίδας μας, ακούγοντας τον εργαζόμενο, τον αγρότη, τον επαγγελματία, τον συνταξιούχο, τον δημόσιο υπάλληλο. Αλλά και τον άνεργο, τη νέα μητέρα, τον φοιτητή. Το είπα και το έκανα. Αφουγκράστηκα τον βουβό πόνο τους. […] Σήμερα, η ΝΔ δεν είναι μόνο η μεγαλύτερη πολιτική παράταξη της χώρας. Είναι το ευρύ πατριωτικό ρεύμα όλων των Ελλήνων. Και είναι έτοιμη να εκφράσει όλους, όσοι ζητούν σιγουριά αλλά και πρόοδο.»[8]

Επιπλέον, «χτυπά» τη γραφειοκρατία, όχι με την έννοια του χαρτοβασιλείου, αλλά με την έννοια του αποσπασμένου από τον λαό ηγέτη, ανακεφαλαιώνει τα πεπραγμένα του ΣΥΡΙΖΑ με εξ αριστερών κριτική, αναφέρεται σε όλες τις κοινωνικές τάξεις και κατηγορίες.[9] Μέχρις εδώ έχουμε το «καρότο». Ωστόσο, το «μαστίγιο» δεν εξέλειπε. Λέει χαρακτηριστικά: «[…] Και στέλνω ένα ξεκάθαρο μήνυμα σε όλων των ειδών τα γκρουπούσκουλα και τους “μπαχαλάκηδες”. Στις 8 Ιουλίου η ανοχή τελειώνει. Το πανεπιστημιακό άσυλο καταργείται τον πρώτο μήνα της διακυβέρνησης μας. Οι σχολές παύουν να αποτελούν ορμητήρια για να κατασκευάζουν κάποιοι μολότωφ και οι κουκουλοφόροι να διακινούν, μαζί με τους εμπόρους, τα ναρκωτικά τους. Και αποδίδονται, επιτέλους, τα πανεπιστήμια ελεύθερα στους φοιτητές, στους καθηγητές και στους εργαζόμενους. Όπως συμβαίνει σε κάθε πολιτισμένο κράτος. Οι  γειτονιές μας επιστρέφουν στους Αθηναίους. Έμποροι και κάτοικοι και τουρίστες θα αισθάνονται και πάλι ασφαλείς.[…] Θα δώσουμε στους αστυνομικούς μας καινούργια αλεξίσφαιρα γιλέκα και καινούργια περιπολικά, έτσι ώστε –πρώτ’ απ’ όλα— να αισθάνονται ασφαλείς, για να μπορούν να μας προστατεύουν. Αυτό είναι προτεραιότητα, είναι δέσμευση».[10]

Στη συνέχεια η κοινωνική αναλγησία και οι σκληρές ταξικές δηλώσεις συμβαδίζουν. Επί πρωθυπουργικής θητείας του ο ΚΜ, δηλώνει: «Δεν τρέφω αυταπάτες για μια κοινωνία χωρίς ανισότητες, κάτι τέτοιο είναι αντίθετο στην ανθρώπινη φύση, όσοι το επιχείρησαν καταστρατήγησαν τελικά την ίδια τη δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα». Ο Στέλιος Πέτσας με τη σειρά του λέει πως «όποιος δεν προσαρμόζεται πεθαίνει» ενώ συγχρόνως επιχειρείται και η οικοδόμηση ενός ανθρωπιστικού προφίλ με τον ενστερνισμό του δικαιωματισμού.

Αξίζει, ακόμη, να διευκρινίσουμε πώς ο νεοφιλελευθερισμός που εφαρμόζεται είναι μια παραλλαγή των καταστατικών του αρχών, αφού στις κρισιακές φάσεις το κράτος παρεμβαίνει για να σώσει τμήματα του κεφαλαίου και έτσι το «αόρατο χέρι» της αγοράς του Άνταμ Σμιθ μπαίνει στο περιθώριο.

Στη ΝΔ στεγάζονται πλέον επιφανείς εκπρόσωποι του ακροδεξιού ελληνικού ρεύματος:  Βορίδης,  Γεωργιάδης,  Πλεύρης και παλαιότερα ο Μπογδάνος. Επίσης, μέσω του Άγγελου Συρίγου επιχειρείται μια συνολική αναθεώρηση της ιστορίας με στόχο είτε το χτύπημα του ρόλου του λαϊκού κινήματος στο παρελθόν (βλέπε δηλώσεις για την εξέγερση του πολυτεχνείου), είτε εκφράζει τις ενδοτικές τάσεις της ελληνικής αστικής τάξης για το Αιγαίο (βλέπε δηλώσεις για το ξεπερασμένο της συνθήκης της Λοζάνης). 

Για τον όρο «Λαϊκή Δεξιά»

Ο όρος έχει ενσκήψει τα τελευταία χρόνια. Οι υπερασπιστές του εντός ΝΔ διαμαρτύρονται για τη διείσδυση «μη καθαρόαιμων» νεοδημοκρατικών στοιχείων στη ΝΔ που «αλλοιώνουν τον χαρακτήρα του κόμματος». Παράλληλα διατηρούν κάποιες κεϋνσιανές αναφορές στον πολιτικό τους λόγο και κλασικές συντηρητικές θέσεις. Υπάρχουν, ωστόσο, και αυτοί που δεν αποδέχονται τον όρο προκειμένου να διατηρήσουν έναν πιο αυθεντικό νεοφιλελεύθερο λόγο ή για να δηλώσουν πως ο προσδιορισμός είναι περιττός αφ΄ ης στιγμής η ΝΔ εξυπηρετεί όλα τα κοινωνικά συμφέροντα ή και για να έχει το κόμμα δυνατότητες διεύρυνσης.

Σε κάθε περίπτωση οι δύο προσεγγίσεις εκφράζουν διαφορετικές τακτικές —όπως άλλωστε και οι κατά καιρούς ύπαρξη διαφορετικών φραξιών— και ο όρος δημιουργεί συγχύσεις σχετικά με τον ταξικό ρόλο της ΝΔ. 

Συμπεράσματα

Στη διάρκεια μισού αιώνα από το 1974 ως σήμερα η εκάστοτε αλλαγή αρχηγού στο κόμμα της ΝΔ δεν σηματοδοτούσε τη δομική αλλαγή του ιδεολογικού προφίλ του κόμματος. Δεν αφορούσε τον πυρήνα της ιδεολογίας αλλά μια παραλλαγή και μόνο των δομικών ιδεολογικών χαρακτηριστικών. Εντούτοις, αν και μιλάμε για παραλλαγή και όχι για αλλαγή φυσιογνωμίας —που έτσι κι αλλιώς δεν θα μπορούσε να συμβεί— έχει και αυτή τη σημασία της.

Σε όλες τις ιδεολογικές της παραλλαγές η ΝΔ είχε σταθερές:

α) την πίστη της στο δόγμα «ανήκομεν εις την Δύσιν» και την πρόσδεση της Ελλάδας στο ευρωατλαντικό άρμα·

β) την υπεράσπιση των κεφαλαιοκρατικών δομών, οικονομικά, ιδεολογικά, πολιτικά, νομικά·

γ) τον ενστερνισμό του στρατηγικού «οράματος» της ελληνικής αστικής τάξης όπως αυτό διατυπώθηκε στην έκθεση Βαρβαρέσου (θεωρία Ψωροκώσταινας)·

δ) τη διάδοση, άλλοτε περισσότερο άλλοτε λιγότερο,  του τρίπτυχου «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια» και του αντικομμουνισμού.

Οι όποιες ιδεολογικές τροποποιήσεις υπαγορεύονταν από τις ανάγκες του εκλογικού αγώνα, από τις διεθνείς αλλαγές —οικονομικές και πολιτικές— από τις ανάγκες του ελληνικού κεφαλαίου. Για παράδειγμα, η πολιτική κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ σε διάφορες φάσεις ανάγκαζε τη ΝΔ σε ιδεολογικούς ελιγμούς. Ή ακόμη, η αλλαγή του διαχειριστικού υποδείγματος παγκόσμια το 1973 με τον κεϋνσιανισμό να πνέει τα λοίσθια και να τον διαδέχεται το επιθετικότερο νεοφιλελεύθερο μοντέλο, είναι σαφές ότι επηρέασε μορφολογικά το ιδεολογικό στίγμα της ΝΔ.

Η ΝΔ ευφυώς δεν υιοθετεί τον χαρακτηρισμό του νεοφιλελεύθερου κόμματος—αφού αυτός φέρει ένα αρνητικό φορτίο για αρκετούς ανθρώπους— αλλά αυτοχαρακτηρίζεται ως κόμμα του Κοινωνικού Φιλελευθερισμού.[11] Πολύ περισσότερο δεν ισχυρίζεται ότι είναι το κύριο κόμμα της ελληνικής αστικής τάξης παρά σε σπάνιες στιγμές ειλικρίνειας. Μία τέτοια στιγμή αποτέλεσε η δήλωση του Μεϊμαράκη μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2015. Είπε: «Εάν δεν έρθει η συμφωνία την Τετάρτη, θα παρέμβουν οι δυνάμεις της αστικής τάξης. Θα απαντήσουμε πολύ διαφορετικά οι πολίτες της δημιουργίας».[12] Αποκαλυπτικές αλήθειες…

(*) Δημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα για τη ΝΔ της Εφημερίδας των Συντακτών

[1]. https://nd.gr/idrytiki-diakiryxi

[2]. Καραμανλής: Αρχείο, τόμος 11, σελ. 124.

[3]. Βλέπε α) Βερναρδάκης Χριστόφορος-Μαυρής Γιάννης, «Πάλη των τάξεων και πολιτικά κόμματα, 1985-1987. Η κρίση εκπροσώπησης σε εξέλιξη», Θέσεις, τ. 22.

[4]. Αναφέρεται στο Κωστόπουλος Τάσος, «Το μεσουράνημα της αλλαγής», ΕΦΣΥΝ, 10-11 Ιουνίου 2023.

[5]. Βλέπε αναλυτικότερα, α) Μπρατάκος Άγγελος, Η Ιστορία της Νέας Δημοκρατίας, σελ. 329-408, εκδ. Α.Α. Λιβάνη και β) Λούλης Γιάννης, Ο Δρόμος προς την Άβυσσο, Οι συνέπειες της κρίσης του κομματικού συστήματος: 1981-2011, σελ. 66-71, εκδ. Καστανιώτη, 2011.

[6]. Αναφέρεται στο Μακρής Σπύρος, Προς ένα Φιλελεύθερο Πραγματισμό, σελ. 41, εκδ. Ι Σιδέρης, 2008.

[7]. Νέα Δημοκρατία, Πρακτικά έκτακτου συνεδρίου (2000), σελ. 4.

[8]. https://nd.gr/kentriki-proeklogiki-omilia-toy-proedroy-tis-nd-k-kyriakoy-mitsotaki-sto-thiseio

[9]. Ό.π.

[10]. Ό.π.

[11]. https://nd.gr/i-nea-dimokratia

[12]. https://newpost.gr/eidiseis/me-marakhs-ean-den-yparksei-symfwnia-tha-badizoyme-se-tragwdia/