Γεωπολιτικές αντιθέσεις και οικονομικές κυρώσεις

Οι αλλαγές οικονομικής δύναμης και γεωπολιτικής ισχύος την τελευταία 20ετία στον κόσμο, με την ενίσχυση της θέσης των αναδυόμενων οικονομιών, κυρίως Κίνας-Ρωσίας-Ινδίας και σχετική αποδυνάμωση των ιμπεριαλιστικών χωρών, κυρίως ΗΠΑ και μεγάλων χωρών ΕΕ, συνοδεύονται από μια αυξανόμενη επιθετικότητα των τελευταίων, με στόχο τη διατήρηση της ηγεμονίας τους. Έκφραση της επιθετικότητα είναι τα σχέδια επέκτασης του ΝΑΤΟ σε ευρύτερο κύκλο χωρών, η γεωπολιτική αποδυνάμωση της Ρωσίας, ενώ η συμμαχία AUKUS (Αυστραλίας-Αγγλίας-ΗΠΑ) έχει στόχο τη γεωπολιτική αποδυνάμωση της Κίνας. Ειδικότερα ΗΠΑ και ΝΑΤΟ, δεν επιδιώκουν απλά ένταξη της Ουκρανίας στη ‘συμμαχία’, αλλά ένταξη και άλλων χωρών (Σουηδίας, Φινλανδίας, κά), έχοντας όραμα ένα παγκόσμιο ΝΑΤΟ, σύμφωνα με δηλώσεις της υπουργού Εξωτερικών της Αγγλίας Liz Truss. Να θυμίσουμε ότι οι δυτικοί ηγέτες, με αφορμή τις συνομιλίες για ενοποίηση της Γερμανίας (6.3.1991), είχαν δεσμευτεί ρητά ότι …«ούτε ίντσα επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς». Τελικά εντάχτηκαν 13 χώρες.!
Παράλληλα με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, γενικεύονται οι οικονομικές κυρώσεις, που μέχρι πρότινος εφάρμοζαν επιλεκτικά ΗΠΑ και ΕΕ σε χώρες που δεν είχαν αρεστές κυβερνήσεις (Κούβα, Βενεζουέλα, Ιράν κά) και τώρα παίρνουν χαρακτήρα γενικευμένου «οικονομικού πολέμου» σε βάρος της Ρωσίας. Η Ρωσία αναγκάζεται να απαντήσει, με αποτέλεσμα να πλήττονται συνολικά, ζωτικής σημασίας εμπορικές και οικονομικές συναλλαγές και να δημιουργούνται σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, σε χώρες και λαούς της ΕΕ, μεταξύ αυτών της Ελλάδας και φυσικά της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Ταυτόχρονα αναπτύσσεται ένας «Νέος Ψυχρός Πόλεμος» που εκδηλώνεται με την καλλιέργεια μιας «ρωσοφοβικής υστερίας», στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης που επεκτείνεται ως τη σφαίρα του πολιτισμού.
Οι οικονομικές κυρώσεις «μπούμερανγκ»
Οι οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, λειτουργούν τελικά ως «δίκοπο μαχαίρι», πλήττοντας όχι μόνο τις ‘χώρες-θύματα’ αλλά και τις ‘χώρες-θύτες’. Ειδικότερα στον ενεργειακό τομέα, παρ’ ότι η αιτιολόγηση της επιβολής του ‘εμπάργκο’ είναι η επέμβαση στην Ουκρανία, ο πραγματικός λόγος, είναι η εξυπηρέτηση των οικονομικών και γεωπολιτικών συμφερόντων των ΗΠΑ, τα οποία δεν συμπίπτουν πάντα με τα συμφέροντα μεγάλων ή μικρότερων χωρών της ΕΕ. Στην ουσία με την λεγόμενη «ενεργειακή απεξάρτηση», πλήττεται σε βάθος η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών οικονομιών. Πρακτικά γίνονται ενεργειακά υποχείρια των ΗΠΑ, επιβάλλοντας στους ευρωπαίους καταναλωτές ένα «ενεργειακό φόρο», με ακριβότερες εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) σε όφελος αμερικανικών εταιριών. Ταυτόχρονα οι χώρες της ΕΕ, χάνουν «βαθμούς ελευθερίας» προς στις ΗΠΑ, οι οποίες ενισχύουν τη γεωπολιτική τους θέση, αποδυναμώνοντας οικονομικά τη Ρωσία. Ωστόσο η Ρωσία αναπληρώνει τις απώλειες με αύξηση εξαγωγών προς άλλες χώρες (πχ. Κίνα, Ινδία). Από την άλλη οι ΗΠΑ γίνονται ηθικοί αυτουργοί της εξαθλίωσης του ουκρανικού λαού, σε συνεργασία με τη κλίκα Ζελένσκι και των ακροδεξιών-φασιστικών ομάδων.
Εν ολίγοις, η επιβολή κυρώσεων, μετατρέπεται σε «μπούμερανγκ» για τις χώρες της ΕΕ και ιδιαίτερα τη Γερμανία και όπως εύστοχα επισήμανε εκπρόσωπος του υπουργείου εξωτερικών της Κίνας, Wang Wenbin (25/4/2022), «ελπίζουμε η ΕΕ να μπορέσει να δει την αλήθεια και να σταματήσει να κρατάει το κεράκι στο διάβολο».! Το πιο ανησυχητικό είναι ότι οι ΗΠΑ και Αγγλία, επιδιώκουν παράταση του πολέμου προκειμένου να φθείρουν τη Ρωσία σε έμψυχο και άψυχο υλικό, φορτώνοντας με πρόσθετες δαπάνες τις χώρες της ΕΕ, καθώς και με προσφυγικές ροές εκατομμυρίων ουκρανών πολιτών. Αναπόφευκτα αυτή η κατάσταση θα εντείνει τις τριβές και αντιθέσεις μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ, καθώς και εντός της ΕΕ, αποδυναμώνοντας τη συνοχή της.
Αντίστοιχα ο αποκλεισμός της Ρωσίας από το διεθνές διατραπεζικό σύστημα πληρωμών «SWIFT», οδηγεί αναπόφευκτα σε μεγάλες αλλαγές στο πεδίο των χρηματοπιστωτικών σχέσεων, με την de facto αμφισβήτηση της ηγεμονίας δολαρίου-ευρώ και τη δημιουργία ενός νέου διεθνούς συστήματος (αντι-SWIFT) που θα στηρίζεται σε εθνικά νομίσματα. Ήδη οι εκπρόσωποι της «Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης» (ΕΑΕU) και Κίνας, ανακοίνωσαν (11.3.2022) σχεδιασμό ενός νέου χρηματοπιστωτικού μηχανισμού SWIFT για άμεση εφαρμογή, που θα εντείνει την «αποδολαριοποίηση». Αυτό θα αποδυναμώσει την εκμετάλλευση της ηγεμονικής του θέσης του δολαρίου από τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ, να καλύπτουν ανεμπόδιστα διεθνείς πληρωμές με τύπωμα νέου χρήματος, δηλ. με «φωτοτυπίες δολαρίου» όπως κοινώς λέγεται.!
Δεν μπορούμε εδώ να αναφερθούμε αναλυτικά στις αντιφατικές επιπτώσεις όλων των μορφών κυρώσεων. Θα σημειώσουμε μόνο, ότι αυτές λειτουργούν κατά κανόνα ως όπλο ‘μαζικής οικονομικής καταστροφής’ που είναι αναποτελεσματικό για την επίλυση γεωπολιτικών προβλημάτων. Ταυτόχρονα ενισχύονται οι τάσεις κατακερματισμού της παγκόσμιας οικονομίας και άρνησης της διεθνοποίησης των οικονομιών σχέσεων (παραγωγικών, εμπορικών, χρηματοπιστωτικών, πατεντών κά), ακόμα και στη μορφή της νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, προκειμένου να στηριχτούν τα ιδιαίτερα οικονομικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα των αμερικανών και ευρωπαίων ιμπεριαλιστών. Πρόκειται για ακόμα μορφή εκδήλωσης, της βαθύτερης αντίφασης του συστήματος, ανάμεσα στους σκοπούς και τα μέσα.!
Αναζήτηση φερέγγυας εναλλακτικής προοπτικής
Αν απορρίψουμε την αντίληψη, ότι συνεχίζουμε τον πόλεμο και ότι θέλει προκύψει, τότε πρέπει να αξιοποιήσουμε θεσμούς και ιστορικές εμπειρίες, για βιώσιμη επίλυση της σύγκρουσης. Ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ αποτελεί αφετηριακό βήμα έναρξης ειρηνευτικών συνομιλιών, όπως επίσης το πλαίσιο του «Οργανισμού για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη» (ΟΑΣΕ), καθώς και η θετική εμπειρία της «Όστπολιτίκ» του Βίλλυ Μπράντ που έβαλε τα θεμέλια της ειρηνικής συνύπαρξης στην Ευρώπη, οι Συμφωνίες του Μινσκ, κά. Η ουδετερότητα της Ουκρανίας, θα ήταν το ελάχιστο βήμα για να ανοίξει ο δρόμος βιώσιμης λύσης, ενώ η ιδέα της ουδετερότητας θα μπορούσε βαθμιαία να υιοθετηθεί και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αντί της ένταξης ήδη ουδέτερων χωρών στο ΝΑΤΟ (Σουηδία, Φινλανδία, Αυστρία). Ειδικότερα το πλαίσιο του ΟΑΣΕ, που έχει υπογραφεί από 57 χώρες του Βορείου ημισφαιρίου, περιλαμβανομένων και των εμπλεκόμενων στον πόλεμο της Ουκρανίας, προσφέρει το έδαφος για επίλυση της κρίσης.
Αυτό που χρειάζεται σήμερα η Ευρώπη, είναι ένα πλαίσιο κοινής ασφάλειας και όχι ένταση του μιλιταρισμού και επέκταση του ΝΑΤΟ, πολύ περισσότερο που δεν υφίσταται Σύμφωνο Βαρσοβίας, το οποίο στο παρελθόν ίσως δικαιολογούσε την ύπαρξη του ΝΑΤΟ. Από την άλλη, αν κάτι χρειάζεται η Ουκρανία, δεν είναι περισσότερα όπλα, αλλά αλλαγή στάσης των ηγετών της και σταμάτημα της καταστροφής της οικονομίας και του λαού της. Σε επίπεδο συμβολισμού, θεωρούμε σημαντική την άρνηση των ελλήνων σιδηροδρομικών στην Αλεξανδρούπολη, να μην εργαστούν για τη μεταφορά ΝΑΤΟϊκών αρμάτων στην Ανατολική Ευρώπη με προορισμό την Ουκρανία.
Η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι η ασφάλεια και η ευημερία των λαών, δεν εξασφαλίζεται, ούτε με υψηλές στρατιωτικές δαπάνες, ούτε με οικονομικές κυρώσεις, αλλά με ειρηνική συμβίωση και ανάπτυξη ισότιμης και αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας. Ταυτόχρονα χρειάζονται ανατροπές των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και άνοιγμα του δρόμου στη σοσιαλιστική προοπτική. Οι λαοί και οι εργαζόμενοι, οι προοδευτικές οργανώσεις και τα κοινωνικά δίκτυα, σε όλες τις χώρες και στην Ελλάδα, χρειάζεται να παρέμβουν ενεργητικότερα, ώστε να μην περάσουν τα σχέδια των πολεμοκάπηλων δυνάμεων, για την εξυπηρέτηση των ολιγαρχικών συμφερόντων των κυρίαρχων ελίτ Αμερικανο-Νατοϊκών ιμπεριαλιστών και των συμμάχων τους.!

Γιάννης Τόλιος, διδάκτωρ οικονομικών