Υπό την άμεση απειλή διάλυσης της Ένωσης, η Κομισιόν σπάει παραδοσιακά ταμπού, αλλά ο δρόμος παραμένει αβέβαιος

Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Το σχέδιο που παρουσίασε την Τετάρτη, 27 Μαίου, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για την αντιμετώπιση της τρομερής οικονομικής ύφεσης και κοινωνικής κρίσης στις χώρες- μέλη της ΕΕ λόγω κορωνοϊού συνιστά ένα φιλόδοξο, για τα μέχρι τώρα δεδομένα της Ένωσης, εγχείρημα. Το συνολικό πακέτο, υπό τον τίτλο «Next Generation EU», προβλέπει τη διάθεση 750 δισ ευρώ, εκ των οποίων τα 500 θα είναι επιχορηγήσεις και τα 250 δάνεια. Αν συνυπολογίσουμε τα προγράμματα (SURE κ.α.) ύψους 540 δισ ευρώ που ανακοινώθηκαν στις 9 Απριλίου, η ΕΕ ρίχνει στο τραπέζι έκτακτη στήριξη 1,290 τρισ ευρώ, ποσό που εξακολουθεί να υπολείπεται σημαντικά των ανάλογων προγραμμάτων ΗΠΑ και Ιαπωνίας, αλλά δεν παύει να αποτελεί σημαντική ανάσα.

Πέραν της ποσοτικής πλευράς, η πρόταση της Κομισιόν, η οποία στηρίζεται στην πρόσφατη συμφωνία Μακρόν- Μέρκελ, σπάει δύο παραδοσιακά ταμπού. Για πρώτη φορά εισάγεται, έστω και ad hoc, κοινός δανεισμός των 27 και επίσης για πρώτη φορά η Ένωση στηρίζεται σε δαπάνες και επενδύσεις μέσω ελλειμμάτων (κάτι που μέχρι χθες θα αποτελούσε ανάθεμα, μιας και στην υπαρκτή ΕΕ, όχι μόνο ο Μαρξ, αλλά και ο Κέινς τελούν υπό παρανομία). Εν ολίγοις, σε αντίθεση με το γνωστό σλόγκαν του κ. Μητσοτάκη, οι Ευρωπαίοι δέχονται, έστω και με κλειστή τη μύτη, ότι τα περιφρονημένα λεφόδεντρα κάποιες φορές είναι η μόνη λύση.

Τα 750 δισ του προγράμματος θα αντληθούν από την Κομισιόν μέσω ομολόγων τα οποία θα εκδώσει η ίδια και θα έχουν διάρκεια μέχρι και 30 χρόνια, ενώ η αποπληρωμή τους θα αρχίσει από το 2028 και τα επιτόκια θα είναι μικρά. Οι χώρες που κυρίως θα ωφεληθούν, σύμφωνα με τα (όχι επίσημα και όχι επιβεβαιωμένα) στοιχεία που έχουν διαρρεύσει είναι η Ιταλία (172,7 δισ), η Ισπανία (140,4) και η Πολωνία (63,8). Στους ωφελημένους θα είναι και η Ελλάδα, καθώς αναμένεται να εισπράξει 22,5 δισ σε επιχορηγήσεις και άλλα 9,4 σε δάνεια, ποσά που αντιστοιχούν αθροιστικά στο ένα έκτο του ΑΕΠ του 2019- πολύ περισσότερα από όσα ήλπιζε η ελληνική κυβέρνηση. Μόνο τα δάνεια, και όχι οι επιχορηγήσεις, θα βαρύνουν τους εθνικούς προϋπολογισμούς. Η αποπληρωμή των δανείων της Κομισιόν θα γίνει μέσω του κοινοτικού προϋπολογισμού, δηλαδή θα επιβαρύνει κυρίως τους καθαρούς χρηματοδότες της Ένωσης, με πρώτη τη Γερμανία. Επομένως το πακέτο της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, αν δεν σπάει, τουλάχιστον διαβρώνει και ένα άλλο, μεγάλο ταμπού, εκείνο της Ένωσης μεταβίβασης πόρων (transfer union).

Είναι προφανές ότι οι κυρίαρχοι κύκλοι της ΕΕ και των μεγάλων δυνάμεων που την στηρίζουν συνειδητοποίησαν, έστω και καθυστερημένα, ότι η τραγικά ανεπαρκής απάντηση των πρώτων μηνών στην κρίση του Covid- 19, εγκυμονούσε άμεσους κινδύνους διάσπασης ή και διάλυσης της ΕΕ. Έχοντας ήδη ακρωτηριαστεί από το Brexit και απειλούμενη να περιθωριοποιηθεί από το ανταγωνιστικό δίπολο ΗΠΑ- Κίνας, η Ευρώπη των 27 ήταν αναγκασμένη να υιοθετήσει αντισυμβατικά μέτρα. Το πακέτο της Κομισιόν είναι πάνω απ’ όλα και πριν απ’ όλα σχέδιο διάσωσης της ίδιας της ΕΕ. Ανάγκα και θεοί πείθονται.

Ωστόσο οι ανακοινώσεις της Κομισιόν δεν δικαιολογούν καθόλου τις θριαμβολογίες της ελληνικής κυβέρνησης και των περισσότερων συστημικών ΜΜΕ. Πρώτα απ’όλα γιατί δεν είναι βέβαιο ότι το εν λόγω πακέτο θα εφαρμοστεί στην έκταση και τη μορφή που έχει αυτή τη στιγμή, ούτε είναι σαφές το πότε θα γίνουν διαθέσιμα τα κονδύλια.

Η διαδικασία έγκρισής του είναι χρονοβόρα και αμφίβολη. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα εξετάσει το πακέτο της Κομισιόν στις 16 Ιουνίου, ενώ η περίφημη «ομάδα των τεσσάρων» (Ολλανδία, Αυστρία, Σουηδία, Φινλανδία) έχει ήδη τοποθετηθεί αρνητικά και θα προσπαθήσει να το συρρικνώσει ή/και να επιβάλει Δρακόντειους όρους (βλέπε Μνημόνια) στις χώρες που θα επωφεληθούν. Μέρκελ και φον ντερ Λάιεν δήλωσαν, άλλωστε, ότι το σχέδιο που ανακοινώθηκε δεν είναι η τελική λύση, αλλά η βάση εκκίνησης της διαπραγμάτευσης. Στη συνέχεια, το σχέδιο στο οποίο θα καταλήξουν οι 27 πρέπει να εγκριθεί από όλα τα εθνικά κοινοβούλια, όπως και από το ευρωπαϊκό.

Στο πιο αισιόδοξο σενάριο, ο βασικός όγκος του προγράμματος θα αρχίσει να υλοποιείται από 1/1/2021 (μόνο 11 δισ θα είναι διαθέσιμα από τον Σεπτέμβριο), ενώ μέχρι τότε επιχειρήσεις θα συνεχίσουν να κλείνουν και εργαζόμενοι να χάνουν τη δουλειά ή μεγάλο μέρος του μισθού τους. Η ίδια η Κομισιόν προβλέπει ότι η Ελλάδα θα είναι η χώρα που θα πληγεί σκληρότερα από όλες, λόγω του ειδικού βάρους των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και του τουρισμού, ο οποίος αναμένεται να συρρικνωθεί κατά 70% στο δεύτερο τρίμηνο του χρόνου.

Επιπλέον, το σχέδιο «Next Generation EU» έχει πολλές γκρίζες ζώνες- σοβαρά, αδιευκρίνιστα ζητήματα που θα αποτελέσουν πεδίο σκληρής διαπραγμάτευσης και αντιπαράθεσης. Όπως μας είχε προϊδεάσει η κοινή διακήρυξη Μακρόν- Μέρκελ, το σχέδιο της φον ντερ Λάιεν αναφέρει ότι οι επιδοτήσεις και τα δάνεια θα προορίζονται για «χώρες, περιφέρειες και τομείς της οικονομίας» που έχουν πληγεί κατ’ εξοχήν από την κρίση. Το πώς θα γίνει η διανομή των κονδυλίων δεν είναι καθόλου σαφές. Σε ότι αφορά τους τομείς, ευρωπαϊκά μέσα αναφέρουν ότι θα ενισχυθούν κυρίως η αεροπορική βιομηχανία, η αυτοκινητοβιομηχανία και ο τουρισμός, κάτι που σημαίνει ότι θα ευνοηθούν κατ’ εξοχήν οι «εθνικοί πρωταθλητές» Γερμανίας και Γαλλίας, αν και η Ελλάδα λόγω τουρισμού επίσης έχει να ελπίζει.

Σε κάθε περίπτωση, τόσο οι επιχορηγήσεις όσο και τα δάνεια δεν θα δίνονται στα εθνικά κράτη με την ελευθερία να τα χρησιμοποιήσουν όπως τα ίδια θα αποφασίσουν. Ο κύριος πυλώνας του προγράμματος είναι το Εργαλείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), το οποίο προβλέπεται να διαθέσει 310 δισ σε επιχορηγήσεις και 250 σε δάνεια. Για να ωφεληθεί ένα κράτος- μέλος από το RRF, θα πρέπει να καταθέσει «συγκεκριμένα σχέδια δημοσίων επενδύσεων και συνοδευτικών μεταρρυθμίσεων», οι οποίες θα εγγυώνται την «ανθεκτικότητα» της εθνικής οικονομίας. Αυτά τα προγράμματα και αυτές οι «μεταρρυθμίσεις» θα πρέπει να εγκριθούν ΚΑΙ από την Κομισιόν ΚΑΙ από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για να εκταμιευθούν τα αντίστοιχα ποσά. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς πολύ καχύποπτος για να υποθέσει ότι αυτή η διαδικασία θα χρησιμοποιηθεί για την επιβολή αντιλαϊκών μεταρρυθμίσεων μνημονιακής κοπής στα πιο ευάλωτα κράτη. Νέα φορολογικά βάρη απειλεί να φέρει και η άντληση νέων εσόδων του κοινοτικού προϋπολογισμού ώστε να αποπληρωθούν τα δάνεια της Κομισιόν. Οι ιδέες που έριξε στο τραπέζι η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν (φορολόγηση των μεγάλων επιχειρήσεων της ψηφιακής σφαίρας, διεύρυνση της εμπορίας άνθρακα, πράσινοι φόροι κλπ) είναι μια ακόμη, μεγάλη γκρίζα ζώνη του σχεδίου της.

Εν ολίγοις, το σχέδιο της Κομισιόν είναι μια φιλόδοξη, αλλά και αβέβαιη προσπάθεια διάσωσης της ίδιας της ΕΕ και των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων της. Το αν, πότε και πόσο θα ωφεληθούν οι εργαζόμενοι της Ελλάδας και των άλλων πληττόμενων χωρών, θα αποτελέσει αντικείμενο σκληρής κοινωνικής και πολιτικής αντιπαράθεσης. Ας μην ξεχνάμε ότι και το πολυδιαφημισμένο πρόγραμμα SURE για την αντιμετώπιση της ενδημικής, πλέον, ανεργίας ήδη χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την προώθηση της μερικής απασχόλησης και του ακρωτηριασμού των μισθών.