Η χαλαρή και χαμένη ψήφος της Αριστεράς

του Νίκου Βρυώνη

Έχουμε μπει σε μια παρατεταμένη προεκλογική περίοδο , με τις εκλογικές ημερομηνίες να γράφονται κι να σβήνονται από το καλοκαίρι και μετά, κατά το πως βολεύει το κυβερνητικό κόμμα, τον πρωθυπουργό προσωπικά και  πάντα  υπό  την υψηλή εποπτεία του εξωτερικού παράγοντα.

Η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός, με τις πρόθυμες πλάτες των ΜΜΕ, δεν χάνουν ευκαιρία να επικαλούνται εν όψει των επικείμενων εκλογών την ακραία αντιδημοκρατική θεωρία της χαλαρής και χαμένης  ψήφου. Θεωρία που πάντα τα εν δυνάμει κυβερνητικά κόμματα επικαλούνταν και επικαλούνται άμεσα η έμμεσα.

Τώρα, ένας λόγος παραπάνω που οι επερχόμενες εκλογές θα γίνουν με ένα εκλογικό σύστημα (που καταχρηστικά έχει ονομαστεί απλή αναλογική) που πάντως δυσκολεύει , στα όρια του εκλογικά απίθανου , να σχηματιστεί αυτοδύναμη μονοκομματική κυβέρνηση.

Τι λέει αυτή η περίφημη εκβιαστική θεωρία της χαλαρής και χαμένης  ψήφου;

Είναι ένα απλοϊκό επιχείρημα που μπορεί να συνοψιστεί στο παρακάτω σκεπτικό.

Με εκλογικό σύστημα που δεν εκλέγεται μονοκομματική αυτοδύναμη κυβέρνηση, πολλοί πολίτες έχουν την τάση να ψηφίζουν χαλαρά δηλαδή χωρίς να σκέφτονται άμεσα την κυβερνητική λύση. Να ψηφίζουν χωρίς κυβερνητικά διλήμματα το κόμμα που τους εκφράζει περισσότερο ανεξαρτήτως του εκλογικού του μεγέθους, η  ακόμα να υπάρχει η λεγόμενη ψήφος διαμαρτυρίας που μπορεί να εκφραστεί με ψήφο ακόμα και σε πολιτικές γραφικότητες. Συνέπεια αυτού ο κίνδυνος ακυβερνησίας η έστω (στην καλύτερη των περιπτώσεων ) δημιουργίας μη ισχυρών κυβερνήσεων συνεργασίας με αρνητικά αποτελέσματα σε όλα τα πεδία της δημόσιας ζωής.

Το επιχείρημα σταματάει εδώ. Η λύση στο πρόβλημα (τους) είναι ένα εκλογικό σύστημα ενισχυμένης αναλογικής, επιπλέον με πλαφόν εισόδου στη Βουλή, όπου ο πολίτης -ψηφοφόρος οδηγείται και εκ του εκλογικού συστήματος στην επιλογή ενός εν δυνάμει κυβερνητικού κόμματος, η να το θέσουμε αλλιώς , ένα εκλογικό σύστημα που μετατρέπει την χαλαρή ψήφο σε χαμένη και ενοχική ψήφο η και το αντίστροφο, η χαμένη ψήφος βαπτίζεται χαλαρή και ενοχική. Ένα εκλογικό σύστημα που θέτει διλήμματα και προσδοκά να εκβιάσει μια μερίδα πολιτών που «ρέπουν προς την εκλογική και πολιτική χαλαρότητα».

Τι δεν μας λέει αυτή η θεωρία της χαλαρής και χαμένης ψήφου ;

Αυτή η θεωρία έχει κάποιες κρυφές και φανερές προϋποθέσεις, σκεπτικό και πολλαπλά πολιτικά και εκλογικά αποτελέσματα.

Επιγραμματικά αναφέρουμε, γιατί δεν τις αξίζει αυτής της θεωρίας και μεγαλύτερης προσοχής, πέραν του ότι χρησιμοποιείται ως ιδεολογικό εργαλείο -επιχείρημα εκβιασμού και υφαρπαγής της ψήφου και νομιμοποίησης των αντιδημοκρατικών εκλογικών συστημάτων.

1. Αυτή η θεωρία ακυρώνει τον πυρήνα της ίδιας της φιλελεύθερης πολιτικής σκέψης, την οποία κατά τα άλλα περιφέρουν ως Ευαγγέλιο. Η φιλελεύθερη πολιτική σκέψη προϋποθέτει την ύπαρξη ορθολογικού πολίτη, που με αίσθημα ατομικής ευθύνης, με γνώση και ορθή σκέψη κρίνει με βάση το ατομικό , κατά βάση, αλλά και κοινωνικό συμφέρον, και αποφασίζει-ψηφίζει το κόμμα και τα πρόσωπα που νομίζει ότι τον εκφράζουν. Η επίκληση της χαλαρής και χαμένης ψήφου ακυρώνει την ύπαρξη αυτού του πολίτη. Ακυρώνει την ίδια την φιλελεύθερη πολιτική σκέψη.
2. Όλα τα αστικοδημοκρατικά Συντάγματα δεν διακρίνουν (και δεν θα μπορούσαν άλλωστε) πολίτες πολλών ταχυτήτων και διαφορετικού βαθμού προσωπικής ευθύνης. Ο πολίτης στη φιλελεύθερη αστική δημοκρατία είναι ένας ιδεότυπος , αφηρημένος, απαλλαγμένος από τις πραγματικές του ιδιότητες. Η θεωρία της χαλαρής και χαμένης ψήφου αμφισβητεί τον πυρήνα των Συνταγμάτων.
3. Η θεωρία αυτή παραδέχεται εμμέσως πλην σαφώς ότι ο ιδεοτυπικός πολίτης από τον πραγματικό πολίτη διαφέρει τόσο όσο ο παράδεισος από την πραγματικότητα. Ο πραγματικός πολίτης, με τις ιδεολογικές, θεωρητικές , πολιτισμικές καταβολές του, την ταξική του θέση, τις ατομικές και συλλογικές του ανάγκες, τους ατομικούς και συλλογικούς περιορισμούς και τις προσδοκίες , θα πάει να ψηφίσει και αυτό το ξέρουν όσοι επικαλούνται την θεωρία της χαλαρής και χαμένης ψήφου.
4. Με βάση το παραπάνω η θεωρία αυτή εξισώνει διαφορετικές εκλογικές συμπεριφορές και επιλογές, κρίνοντας απλώς εκ του αποτελέσματος. Μια συνειδητή επιλογή κόμματος και προσώπου, με ορθή πολιτική  σκέψη που προσδοκά σε συγκεκριμένο πολιτικό αποτέλεσμα , εξισώνεται με μια επιλογή που μπορεί να απουσιάζουν τα παραπάνω κριτήρια.
5. Θα μπορούσε να είχε κάποια βάση αυτή η θεωρία αν μπορούσε να οριστεί αντικειμενικά δηλαδή ανεξαρτήτως εκλογικού συστήματος. Όμως το πια ψήφος θεωρείται χαλαρή και χαμένη είναι απολύτως εξαρτημένη από το εκλογικό σύστημα. Για παράδειγμα, αν το πλαφόν εισόδου στη Βουλή από 3% ανέβει στο 5%,  μεγαλώνει η βεντάλια της χαλαρής και χαμένης ψήφου. Μεγαλώνει  ο αριθμός των πολιτών  μειωμένης πολιτικής ευθύνης. Είναι μια θεωρία ακορντεόν. Τελικά όσο πιο ενισχυμένο το εκλογικό σύστημα , τόσο πιο πολιτικά ανώριμοι θεωρούνται οι πολίτες ψηφοφόροι.
6. Αυτή η θεωρία προϋποθέτει ότι οι πολίτες που ψηφίζουν τα εν δυνάμει κυβερνητικά κόμματα , ψηφίζουν ορθολογικά με βάση το ατομικό συμφέρον και με αίσθημα κοινωνικής ευθύνης. Αυτή η διάκριση, σε πολίτες δυο κατηγοριών, αποτελεί την πιο χυδαία διάκριση που μπορεί να γίνει στην εκλογική διαδικασία. Αυτοί οι πολίτες-ψηφοφόροι αγγίζουν τον ιδεότυπο του πολίτη σε αντίθεση με τους υπόλοιπους που καταλήγουν και ως δακτυλοδεικτούμενοι. Ρουσφέτια, ατομικισμός, εξαρτήσεις, έλλειψη στοιχειώδους πολιτικής συνείδησης, εν συναίσθησης, που μπορεί να επηρεάζουν την εκλογική συμπεριφορά, καθαγιάζονται στην κολυμπήθρα των εν δυνάμει  κυβερνητικών κομμάτων.

Τελικά αυτή  η θεωρία της χαλαρής και χαμένης ψήφου λειτουργεί ως ένα από τα ισχυρότερα αυτοκαταστροφικά ιδεολογικά όπλα του ίδιου του αστικού μπλοκ εξουσίας και των ιδεολογικών και θεωρητικών τους εκπροσώπων.

Υπάρχει χαλαρή και χαμένη ψήφος ;

Τελικά με βάση τα παραπάνω τίθεται το ερώτημα αν υπάρχει χαλαρή και χαμένη ψήφος. Η απάντηση είναι καταφατική αλλά δεν θα την βρούμε στο παραπάνω απλοϊκό επιχείρημα. Η χαλαρή και χαμένη ψήφος δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα του κάθε εκλογικού συστήματος , η των εκάστοτε πολιτικών εκλογικών αναγκών των εν δυνάμει κυβερνητικών κομμάτων. Αν υπάρχει , και υπάρχει , αφορά και διαπερνά οριζόντια όλα τα πολιτικά κόμματα , ανεξαρτήτως μεγέθους και εκλογικού συστήματος και φυσικά όχι στον ίδιο βαθμό.

Η χαλαρή και χαμένη ψήφος, όπως και κάθε ψήφος,  είναι παράγωγο  ενός κοινωνικού σχηματισμού, είναι η εκλογική έκφραση των ταξικών συσχετισμών , αλλά όχι μόνο (αν ήταν μόνο αυτό θα ήταν απλώς μια δημοσκόπηση). Η ψήφος συμπυκνώνει το ατομικό και συλλογικό παρελθόν το παρόν αλλά και κυρίως το μέλλον, παράγει δηλαδή πολιτικό αποτέλεσμα. Να που κρύβεται το μυστικό της χαλαρής και χαμένης ψήφου. Στην αδυναμία κατανόησης του παρελθόντος , της σύνδεσης του με το παρόν και την άγνοια η αδιαφορία για το μέλλον που θα επηρεάσει η ψήφος δηλαδή σε τελική ανάλυση και για το τι είδους πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης και όχι απλώς πια κυβέρνηση θα προκύψει. Τελικά , επειδή κανείς δεν ψηφίζει εν κενό ( αλλά με βάση ένα συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα και πολιτικούς συσχετισμούς) η πιο χαλαρή και χαμένη ψήφος είναι η μη ψήφος, γιατί είναι μια έμμεση ψήφος ανοχής σε αυτό που αδιαφορείς η αγνοείς.

Η χαλαρή και χαμένη  ψήφος της  Αριστεράς

Είναι περιττό να αναφέρουμε πόσο εκβιάστηκε και ταλαιπωρήθηκε η Αριστερά σε όλες τις εκφράσεις της στην Ελλάδα από αυτήν την θεωρία. Ήταν συνήθως το μεγάλο θύμα αυτής της θεωρίας μεταπολεμικά μέχρι και σήμερα. Άλλοτε άντεξε, άλλοτε όχι (και με δική της ευθύνη πολλές φορές).

Πολιτικές και εκλογικές επιλογές  γίνονται με βάση την πραγματικότητα στην οποία θες να συμμετέχεις και να επηρεάσεις. Αλλά αυτή είναι που σου καθορίζει το πως μπορείς και πρέπει να κινηθείς. Είναι οι κοινωνικοί, ιδεολογικοί και πολιτικοί συσχετισμοί, το πολιτικό σύστημα που σου καθορίζουν το πλαίσιο δράσης. Η ευθύνη όλων των δυνάμεων της Αριστεράς στις επικείμενες εκλογές είναι τεράστια και δεν σηκώνει δεύτερες και τρίτες σκέψεις.

Όποιοι θεωρούν τον εαυτό τους αποκλειστικό και αυθεντικό  εκφραστή της Αριστεράς, όποιοι θεωρούν ότι δεν συντρέχουν οι όροι κοινής εκλογικής καθόδου  των δυνάμεων της κοινοβουλευτικής και ριζοσπαστικής Αριστεράς, όποιοι θεωρούν ότι το ζητούμενο είναι σήμερα η εκλογική καταγραφή των συσχετισμών εντός της Αριστεράς, όποιοι θεωρούν ότι η μη συμμετοχή στις εκλογές αποτελεί επιλογή, ας το πουν δημόσια και ας αναλάβουν την ευθύνη των λόγων και των πράξεων τους. Όλες οι παραπάνω θεωρήσεις απλώς επιβεβαιώνουν στη πράξη  στον ένα η στον άλλο βαθμό την θεωρία της χαλαρής και χαμένης ψήφου.

Η πολιτική πρόταση , το δημόσιο κάλεσμα ενός κόμματος της ριζοσπαστικής Αριστεράς, της Λαϊκής Ενότητας-Ανυπότακτη Αριστερά,  για δημιουργία Μετώπου κοινής εκλογικής καθόδου όλων των δυνάμεων της Αριστεράς (διατηρώντας την ιδεολογική , πολιτική και οργανωτική τους αυτονομία) για την άσκηση πραγματικής και αποτελεσματικής αντιπολίτευσης με ριζοσπαστικές και ρεαλιστικές προτάσεις, για την στήριξη των λαϊκών στρωμάτων, για την αντιμετώπιση των οξυμένων προβλημάτων τους, είναι επιπλέον η μόνη ρεαλιστική πρόταση ακύρωσης στη πράξη της χαλαρής και χαμένης ψήφου και αποτροπής της εκλογικής λεηλασίας των δυνάμεων της ανυπότακτης ριζοσπαστικής Αριστεράς. Είναι η πιο ελπιδοφόρα πρόταση για να μην υπάρξει μετά τις εκλογές, με ευθύνη και των δυνάμεων της Αριστεράς, ένα απόλυτα δυστοπικό πολιτικό σύστημα.

Νίκος Βρυώνης,  μέλος του Π.Σ. Λαϊκής Ενότητας-Ανυπότακτης Αριστεράς