Ενεργειακή κινδυνολογία
Οι συνέπειες μιας βίαιης ενεργειακής απεξάρτησης

Νίκου Γεωργακάκη

Στην Ελλάδα, έχει διεξαχθεί, την τελευταία περίοδο, πλούσια συζήτηση γύρω από το θέμα της βίαιης απολιγνιτοποίησης στη χώρα μας και έτσι θεωρώ πως το αντικείμενο του άρθρου αυτού, περί βίαιης ενεργειακής απεξάρτησης από τη Ρωσία, θα είναι εύκολα κατανοητό.
Ως γνωστό, τον Φεβρουάριο του 2022, παρά τις κάποιες επιφυλάξεις είχαμε την απόφαση της συνόδου της Ε.Ε. για πλήρη και άμεση διακοπή εισαγωγών Φ.Α. από Ρωσία, για πλήρη και άμεση, δηλαδή βίαιη απεξάρτηση από το φυσικό αέριο της Ρωσίας. Η πολιτική αυτή απόφαση πάρθηκε από τους Ευρωπαίους ηγέτες με προτροπή των ΗΠΑ, όμως, δεν πατούσε σε αντικειμενικά δεδομένα, αλλά σε σκοπιμότητες. Βασική σκοπιμότητα η εναρμόνιση με τις επιλογές και κατευθύνσεις των ΗΠΑ, παρά τα προβλήματα που θα δημιουργούσε στις χώρες της ΕΕ. Αν και το σύνολο σχεδόν των σχετικών αναλύσεων συγκλίνουν στο ότι η άμεση αυτή απεξάρτηση είναι πολύ δύσκολη, δεν είναι ρεαλιστική, η ηγεσία της ΕΕ, συντονιζόμενη με ευλάβεια με τις ΗΠΑ, ειδικά την τελευταία περίοδο, πήρε αυτή την απόφαση. Ένα στόχο μη ρεαλιστικό κατά την πλειοψηφία των αναλύσεων που ακολούθησαν.

Τι θα σήμαινε όμως η διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου.
Για να κατανοήσουμε τι θα σήμαινε μια πλήρης διακοπή των ροών ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, θα πρέπει να έχουμε στο νου μας , ότι το 2021 η συνολική αγορά φυσικού αερίου στην ΕΕ ήταν 409 bcm (δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα), εκ των οποίων τα 155 bcm προέρχονταν από τη Ρωσία.
Τυχόν, πλήρης διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου θα ισοδυναμούσε με σοκ μειωμένης προσφοράς ύψους -16,8% για την παγκόσμια αγορά και -37,8% για την ευρωπαϊκή αγορά.
Έχουμε μια απόφαση ανεδαφική, κυρίως λόγω έλλειψης προετοιμασίας και γιατί η υλοποίηση της προϋποθέτει εξασφάλιση από σε εναλλακτικές προμήθειες. Αφορά, δηλαδή, μια απεξάρτηση που έρχεται με τρόπο βίαιο και δεν λαμβάνει υπόψη τις συνέπειες.

Αλλά και στο διαδικαστικό μέρος δεν είναι κάτι απλό.
Δεν είναι κάτι απλό, γιατί, ακόμη και αν εξασφαλιστούν οι αναγκαίες ποσότητες, δεν υπάρχουν οι αναγκαίες υποδομές για υποδοχή τους, υφίστανται προβλήματα μεταφοράς και αποθήκευσης.
Με τα δεδομένα εισαγωγών του 2022, το μέγεθος της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την Ευρώπη. Αποτελεί το 30% του συνολικού μείγματος πηγών ενέργειας, αν και σε ορισμένες χώρες η βαρύτητά του είναι μεγαλύτερη. Κυρίως χρησιμοποιείται για την παραγωγή θερμότητας σε νοικοκυριά και βιομηχανικούς τομείς, αλλά και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Μάλιστα, στην Ευρώπη, σε αντίθεση με άλλες χώρες, είναι συγκριτικά μεγαλύτερη η σημασία του για τα νοικοκυριά, το εμπόριο και τη βιομηχανία σε σχέση με τον ενεργειακό τομέα. Συνολικά, στην ΕΕ το 23% της κατανάλωσης φυσικού αερίου αφορά τη βιομηχανία, το 34% τα νοικοκυριά, το 32% την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και το 11% άλλους τομείς. Αυτό έχει και επίδραση και στο πώς διαμορφώνεται η ελαστικότητα της ζήτησης.
Πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, η εξάρτηση αρκετών ευρωπαϊκών χωρών από τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία ήταν εντυπωσιακή: 92% για τη Λετονία, 86% για την Αυστρία, 79% για τη Βουλγαρία, 75% για τη Φιλανδία, 61% για την Ουγγαρία, 49% για τη Γερμανία.

Υψηλή ενεργειακή εξάρτηση και της Ελλάδας
Για την Ελλάδα, η ενεργειακή εξάρτηση από Ρωσία είναι επίσης τεράστια.
Η Ελλάδα έχει το τέταρτο μεγαλύτερο ποσοστό ενεργειακής εξάρτησης από εισαγωγές και την πέμπτη μεγαλύτερη εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο μεταξύ των χωρών της ΕΕ, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat.
Ειδικότερα, η χώρα μας το 2020 εισήγαγε το 81,4 % των ενεργειακών προϊόντων που κατανάλωσε, έναντι 57,5 % που ήταν ο μέσος όρος στην ΕΕ. Υψηλότερα ποσοστά εξάρτησης εμφανίζουν μόνο η Μάλτα, η Κύπρος και το Λουξεμβούργο, ενώ το χαμηλότερο ποσοστό (10,5 %) έχει η Εσθονία. Ενεργειακή αυτάρκεια με σημαντικές εξαγωγές έχει μόνο η Νορβηγία
https://www.news247.gr/oikonomia/poso-exartimeni-einai-i-ellada-apo-to-rosiko-aerio.9579579.html .
Το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, οδήγησε σε μια μείωση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία και τον Ιούνιο του 2022 οι εισαγωγές από τη Ρωσία ήταν μειωμένες κατά περίπου 60% σε σχέση με τον Ιούνιο του 2021.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε, ότι, ούτως ή άλλως, η ΕΕ είναι σε σημαντικό βαθμό ενεργειακά εξαρτημένη. Το 2020 οι εισαγωγές αντιπροσώπευαν το 57,5% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης στην Ευρώπη. Ειδικά για το φυσικό αέριο η ενεργειακή εξάρτηση για την ίδια χρονιά έφτανε το 84% και την ίδια χρονιά σχεδόν το 40% των συνολικών εισαγωγών αερίου έγινε από τη Ρωσία.

Οι κυβερνητικοί αρμόδιοι των διαφόρων χωρών (πχ Γερμανίας, Ιταλίας, Ελλάδας κλπ) παρουσίασαν μεγάλη κινητικότητα τους τελευταίους μήνες διερευνώντας εναλλακτικές προμήθειες (πχ από Κατάρ, Αλγερία, Αζερμπαιτζάν), αλλά, με βάση τα δημοσιεύματα, χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα.

Δυνατότητες υποκατάστασης και τεχνικά προβλήματα
Υπάρχουν, όμως, πέρα της ποσοτικής διάστασης διάφορα προβλήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την αντιμετώπιση των αναγκών σε φυσικό αέριο. Κάποια δεδομένα είναι τα εξής: η χώρα που αποτελεί τον μεγαλύτερο κόμβο LNG (υγροποιημένο φυσικό αέριο) στην Ευρώπη, η Ισπανία, έχοντας πάνω από το 35% των δυνατοτήτων εισαγωγής, μπορεί να εξάγει μόνο το 10% προς τη Γαλλία. Η Γαλλία δυσκολεύεται να εξάγει προς τα περισσότερα γειτονικά συστήματα εξαιτίας προβλημάτων στη μεταφορά από βορρά προς νότο στη Γαλλία, και άλλα προβλήματα.
Η δύσκολη αυτή κατάσταση όχι μόνο αποτυπώνεται στην ειδησεογραφία και στις αναλύσεις των ημερών, αλλά θα μπορούσε να πει κάποιος, ότι φθάνει και σε όρια υπερβολής και κινδυνολογίας για την οποία πρέπει να υπάρξει ερμηνεία.
Οι αγωγοί που φέρνουν φυσικό αέριο από χώρες πλην Ρωσίας εκτιμάται ότι
δεν μπορούν να προσφέρουν μεγάλες ποσότητες ΦΑ σε bcm.
Το μέγιστο ποσοστό υποκατάστασης δεν φαίνεται σε αυτή τη φάση να μπορεί να ξεπερνά το 70 % αν και αυτό το ποσοστό είναι συζητήσιμο.

Η κατάσταση στη Γερμανία
Η κατάσταση για τη Γερμανία είναι ακόμη δυσκολότερη. Στα τέλη του Απριλίου 2022 περίπου το 35% των εισαγωγών φυσικού αερίου της Γερμανίας προερχόταν από την Ρωσία (περίπου 33 bcm). H Γερμανία δεν έχει αγωγούς που να οδηγούν σε άλλους παρόχους και δεν διαθέτει τερματικούς σταθμούς LNG. Γι αυτό και εισάγει LNG από γειτονικές χώρες με τερματικούς σταθμούς,. γι’ αυτό και όπως έχει ανακοινώσει η κυβέρνησή της έχει ανακοινώσει, ότι θα μισθώσει πλωτούς. Η παράταση λειτουργιας των σταθμών παραγωγής με γαιάνθρακα θα μπορούσε να υποκαταστήσει έως και 4,5bcm / έτος.

Δράσεις της Ε.Ε,
Για να δοθεί όμως η σφαιρικότερη δυνατή ενημέρωση για το θέμα, πρέπει να επισημανθεί πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην κατεύθυνση της απεξάρτησης της Ευρώπη από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα πολύ πριν από το 2030 έχει διαμορφώσει συγκεκριμένο σχέδιο (REPowerEU) με μέτρα διαφοροποίησης του εφοδιασμού με φυσικό αέριο, την επιτάχυνση της χρήσης ανανεώσιμων αερίων και την αντικατάσταση του φυσικού αερίου στη θέρμανση και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Με το φιλόδοξο αυτό επιδιώκεται να μειωθεί η ζήτηση του ρωσικού φυσικού αέριο κατά δύο τρίτα πριν από το τέλος του έτους. Όμως αυτό είναι μια ψευδαίσθηση. Αν και ο στόχος είναι σε θετική κατεύθυνση, δεν μπορεί να κάνει κάποιος ασφαλή πρόβλεψη για την έγκαιρη υλοποίηση του. με βάση την ως σήμερα πρόοδο.

Συμπεράσματα-Επίλογος
Μια δύσκολη ώρα για την Ευρώπη και το κλίμα κινδυνολογίας
Οι δυσκολίες που θα προκύψουν από την απερίσκεπτη απόφαση των Βρυξελλών του Φεβρουαρίου είναι δεδομένες. Και θα είναι τεράστιες στο ενδεχόμενο μιας πλήρους διακοπής των ροών ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη σε αυτή τη φάση που σημαίνει, ότι η Ευρώπη θα βρεθεί τελικά με λιγότερο και ακριβότερο φυσικό αέριο.
Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι η απεξάρτηση από το φυσικό αέριο της Ρωσίας είναι πολύ δύσκολη.
Για να μην υπάρξει όμως παρανόηση η θέση μας δεν αμφισβητεί τον στόχο της ενεργειακής απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα γενικότερα και όχι , ειδικότερα της ενεργειακής απεξάρτησης από τη Ρωσία που αφορά την επικαιρότητα, Είμαστε από θέση αρχής υπέρ της ανεξαρτησίας άρα και της μέγιστης ενεργειακής απεξάρτησης και από Ρωσία. Επισημαίνουμε όμως δύο ουσιαστικές πλευρές:
Πρώτον ότι η όποια απεξάρτηση οφείλει να είναι σχεδιασμένη και όχι επιβαλλόμενη από τρίτους.
Δεύτερον να μην οδηγεί σε άλλη εξάρτηση πχ από το ακριβότερο υγροποιημένο αέριο των ΗΠΑ όπως επιδιώκουν και
Τρίτον . Να είναι σχεδιασμένη και μελετημένη λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα και ειδικότερα παραδείγματα ισότιμών διεθνών ενεργειακών σχέσεων.
Οι δυνατότητες άμεσης υποκατάστασης του φυσικού αερίου της Ρωσίας είναι σε μεγάλο βαθμό περιορισμένες, ενώ υφίστανται και άλλα προβλήματα . Για παράδειγμα, η δυνατότητα αποθήκευσης δεν είναι μεγάλη, ενώ είναι και άνιση για τις διάφορες χώρες. Οι χώρες με εύκολη πρόσβαση στις διεθνείς αγορές LNG συμβαίνει τείνουν να έχουν μικρότερες δυνατότητες αποθήκευσης.
Το τι περιμένει λοιπόν τους Ευρωπαίους καταναλωτές το αισθανόμαστε και από τα διάφορα ξένα δημοσιεύματα.

Δεν μπορούμε, όμως, να μην επισημάνουμε, το γεγονός, πως, με βάση και τα δημοσιεύματα και τις δηλώσεις των ηγετικών στελεχών της ΕΕ, δημιουργείται έντονο κλίμα κινδυνολογίας και χάους που επηρεάζει σε τεράστιο βαθμό την κοινή γνώμη, ώστε να δέχεται αδιαμαρτύρητα τις αποφάσεις των Βρυξελλών ανεξάρτητα αν αυτές είναι ορθές ή όχι.
Η υπουργός Ενέργειας του Βελγίου Τίνε Φαν ντερ Στράτεν έγραψε στο Twitter, ότι μας περιμένουν 5 έως 10 φρικτοί χειμώνες σε περίπτωση που δεν ληφθούν μέτρα.
Απέναντι σε αυτή την κατάσταση στην ΕΕ στο κλίμα συναγερμού, ακόμη και πανικού για την διαμορφωθείσα κατάσταση, συνέπεια της προαναφερθείσης βιαστικής και επιπόλαιας απόφασης, σήμερα εξετάζονται μέτρα που στο παρελθόν ήταν ταμπού, όπως η επιβολή πλαφόν στις τιμές χονδρικής του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού και άλλα μέτρα στήριξης των νοικοκυριών –πχ επιταγή ακρίβειας, αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις- με στόχο την ανάσχεση της ακρίβειας.
Αλλά βλέπουμε σήμερα και μέτρα πολιτικής, πρωτόγνωρα σήμερα, όπως η προώθηση της πυρηνικής ενέργειας, η επιστροφή στον άνθρακα, η πιθανή εθνικοποίηση της Gazprom Germania, της θυγατρικής του ρωσικού γίγαντα του τομέα της ενέργειας στη Γερμανία, και άλλα.

Συνοψίζοντας, η Ευρώπη θα έχει σημαντικές δυσκολίες εξασφάλισης των αναγκαίων ποσοτήτων σε φυσικό αέριο, ενώ είναι καθολική η εκτίμηση για προμήθεια του σε υψηλότατες τιμές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και με τη σημερινή κατάσταση, δεν πείθει πως έχει ικανή ηγεσία , θεσμούς και ευελιξία να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις και επομένως οι λαοί πρέπει να βγάλουν τα συμπεράσματά τους.