Ο πλανήτης καίγεται

Η εγκληματική πολιτική της καταστροφής του περιβάλλοντος

 Τον τελευταίο μήνα στην Ελλάδα έχουν ξεσπάσει πάνω από 100 πυρκαγιές καίγοντας δασικές εκτάσεις, φτάνοντας και κοντά σε οικισμούς καίγοντας σπίτια και περιουσίες ανθρώπων. Μόνο το στις 29 Ιουλίου ξέσπασαν 48 πυρκαγιές σύμφωνα με την πυροσβεστική.  Δυστυχώς αυτή δεν είναι μια πρωτόγνωρη εικόνα αλλά αποτελεί μια κανονικότητα για την ζωή χιλιάδων  ανθρώπων. Δεν πρόκειται βεβαίως και για ένα ειδικά ελληνικό φαινόμενο αλλά για μια πραγματικότητα που υπάρχει σε όλο το πλανήτη αυτή την στιγμή.

Σύμφωνα με τον NCEI (National Centers for Environmental Information) μόνο για τον μήνα Ιόυνιο του 2021 ο αριθμός των πυρκαγιών στις ΗΠΑ ανέρχεται στις 5.791 καίγοντας μια επιφάνεια 3,2 εκατομμύρίων στρεμμάτων. Στην Βραζιλία από τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούνιο ο αριθμός των πυρκαγιών ανέρχεται στις 22,2 χιλιάδες, ενώ μόνο οι 24 μεγάλες πυρκαγιές στον Αμαζόνιο έκαψαν 71.669 στρέμματα δασικών εκτάσεων. Σε αντίστοιχη κατάσταση βρίσκεται και η γειτονική Ιταλία καθώς στην  περιοχή της πόλης Οριστάνο, στο νησί της Σαρδηνίας, μια σειρά πυρκαγιών έκαψε πάνω από 200.000 στρέμματα δάσους και καλλιεργημένων εκτάσεων.

Προφανώς υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ της αύξησης της θερμοκρασίας αλλά και των μακρών περιοδων καύσωνα που παρατηρούνται και στην χώρα μας αλλά και σε πλανητικό επίπεδο με την εκδήλωση πυρκαγιών. Ο καύσωνας που πλήττει την χώρα αγγίζει τα όρια των θερμοκρασιών που έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα, τις τελευταίες μέρες η μέγιστη θερμοκρασία που  καταγράφτηκε ήταν στην Αρφάρα  Μεσσηνίας 44,6 βαθμοί κελσίου ενώ πάνω από 80 περιοχές είχαν θερμοκρασία άνω των 40 βαθμών. Αντίστοιχη είναι και η κατάσταση σε πλανητικό επίπεδο με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το πρωτοφανές κύμα καύσωνα που έπληξε τον Καναδα τον προηγούμενο μήνα με την θερμοκρασία να φτάνει τους 49,6 °C ενώ σε αυτό το γεωγραφικό πλάτος το παγκόσμιο υψηλό ρεκόρ θερμοκρασίας ήταν 44,4°C. Σε αυτές τις θερμοκρασίες αυξάνεται κατακόρυφα ο κίνδυνος ξεσπάσματος πυρκαγιών.

Από την άλλη είναι δεδομένο πως ένα τμήμα των πυρκαγιών που ξεσπάει οφείλεται άμεσα στο ανθρώπινο χέρι. Είτε αυτό αφορά τις καλλιέργεις και γεωργικές εργασίες είτε αυτό αφορά την εξυπηρέτηση των επενδυτικών πλάνων διάφορων οικονομικών συμφερόντων.

Σε κάθε περίπτωση υποστηρίζουμε- όπως θα αποδειχτεί και παρακάτω- πως  τα φαινόμενα αυτά δεν έπεσαν από τον ουρανό αλλά οφείλονται στην οργάνωση της παραγωγικής δραστηριότητας καθώς και πως η οξυνση των φαινομένων αυτών συνδέεται με τον νεοφιλελευθέρο τρόπο οργάνωσης. Είτε οι πυρκαγιες είναι αποτέλεσμα της αύξησης της θερμοκρασίας και των κυμάτων καύσωνα που ξεσπάνε σε μεγαλύτερες περιόδους και σε μεγαλύτερη ένταση  είτε είναι αποτέλεσμα του ανθρώπινου χεριού στο πυρήνα του προβλήματος τίθεται ο σημερινός τρόπος οργάνωσης της παραγωγής και τα κίνητρα του. Καθώς είναι γεγονός πως η ίδια η κλιματική αλλαγή είναι αποτέλεσμα των οικονομικών διαδικασιών και των εγκληματικών πολιτικών που καταστρέφουν το περιβάλλον.

1. Η οργάνωση της παραγωγικής δραστηριότητας και η κλιματική αλλαγή

 Αν επιδιώκουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα και να βρούμε ένα δρόμο για την επίλυση του οφείλουμε να φτάσουμε ως την ρίζα του. Η κατανόηση και η ανάλυση του φαινομένου της κλιματικής αλλάγης, της υπερθέρμανσης του πλανήτη και των παράγωγων φαινομένων της υπερθέρμανσης δεν αποτελεί ένα θεωρητικό ή απλά ακαδημαϊκο ζήτημα, αντίθετα συνιστά ένα μείζον ζήτημα σε ενα τελείως πρακτικό επίπεδο αυτό των φυσικών συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων.

Είναι πλέον γενικώς αποδεκτό το γεγονός της κλιματικής αλλαγής και των περιβαλλοντικών καταστροφών που αυτή επιφέρει. Τόσο από τα εμπειρικά δεδομένα όσο και από τις επιστημονικές επεξεργασίες και αναλύσεις αποτυπώνεται με τον πιο γλαφυρό τρόπο η επικινδυνότητα της υπερθέρμανσης όχι μόνο για το απώτερο μέλλον αλλά και στο σήμερα.

Σύμφωνα με την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει αυξηθεί κατά 0.85°C από το 1885 μέχρι το 2012 ενώ η περίοδος 2011-2020 ήταν η θερμότερη δεκαετία που έχει καταγραφεί ποτέ, καθώς η παγκόσμια μέση θερμοκρασία ξεπέρασε τα προβιομηχανικά επίπεδα κατά 1,1 °C το 2019. Χωρίς να είναι αντικείμενο αυτής της παρέμβαση να εξεταστεί η μεθοδολογία ( και κατά πόσο υποεκτιμάται ή υπερεκτιμάται  η κατάσταση) οι προβλέψεις για την περίοδο 1990- 2100 υποδεικνύουν μια αύξηση της θερμοκρασίας από 1.8 εώς 4.0°C. Ένα προφανές ερώτημα που προκύπτει από τα παρπάνω δεδομένα είναι κατά πόσο η υπερθέρμανση που παρατηρείται δεν σχετίζεται με την παραγωγική δραστηριότητα αλλά περισσότερο με φυσικά φαινόμενα ανεξάρτητα από την δραστηριότητα αυτή ή κατά πόσο σχετίζεται με τον υπάρχοντα τρόπο οργάνωσης της  παραγωγικής δραστηριότητας. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι α-πολίτικη προφανώς αλλά συνδέεται άμεσα με τις ενέργειες τις οποίες οφείλουμε να κάνουμε προκειμένου να επιλύσουμε το ζήτημα.

Σύμφωνα με τα εμπειρικά δεδομένα αλλά και τις επιστημονικές εξηγήσεις, βασική αιτία της υπερθέρμανσης είναι η αύξηση της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου (κυρίως CO2, μεθάνιο, υποξείδιο του αζώτου). Η αύξηση των εκπομπών σχετίζεται άμεσα με την παραγωγική δραστηριότητα καθώς η επιδείνωση του φαινομένου του θερμοκηπίου είναι προϊόν του ενεργειακού υποδείγματος και του καθεστώτος  της παραγωγής των τροφίμων και της εκβιομηχανισμένης γεωργίας που κυριαρχεί: η ανεξέλεγκτη καύση ορυκτών καυσίμων, η αποψίλωση των δασών, ο εξοπλισμός και τα προϊοντα που χρησιμοποιούν φθοριούχα αέρια. Όσον αφορά την επίδραση των καθαρά φυσικών φαινομένων στην υπερθέρμανση η ευρωπαϊκη επιτροπή της Δράσης για το κλίμα αναφέρει «Τα φυσικά αίτια, όπως οι μεταβολές της ηλιακής ακτινοβολίας ή της ηφαιστειακής δραστηριότητας, εκτιμάται ότι έχουν συμβάλει λιγότερο από περίπου 0,1 °C στη συνολική αύξηση της θερμοκρασίας μεταξύ 1890 και 2010.».

Τα φυσικά αίτια συνεπώς καταλαμβάνουν ένα μικρό ποσοστό, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό συνδέεται με την οργάνωση της παραγωγής.  Το ενεργειακό υπόδειγμα του καθεστώτος συσσώρευσης έχει στο επίκεντρο του την καύση ορυκτών καυσιμών και για λόγους απόδοσης και για λόγους ευκολίας στην μεταφορά-συντήρηση αποθήκευση. Όπως αναφέρει η IPCC το μεγαλύτερο μερίδιο στην συνολική εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου το έχει ο κλάδος της βιομηχανικής παραγωγής, περίπου το 50%, εκ του οποίου το 25% αφορά την παραγωγή θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας.

Τα παραπάνω στοιχεία, είναι στοιχεία που αποδέχονται οι περισσότερες κυβερνήσεις και οργανισμοί. Αυτό που δεν αποδέχονται ωστόσο είναι το γεγονός πως αυτά συνδέονται με τον πυρήνα της καπιταλιστικής παραγωγής και του νεοφιλελεύθερου μοντέλου οργάνωσης και κατανάλωσης. Το μοντέλο αυτό-που στηρίζεται στην αδιάκοπη επέκταση και συσσώρευση κεφαλαίου για την μεγαλύτερη πραγματοποίηση κέρδους- δεν βλέπει τις δομικές αντιφάσεις που το ίδιο αναπαράγει μεταξύ της σχέσης της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος. Το μόνο που βλέπει είναι πεδία επέκτασης και κερδοφορίας. Αυτό μας οδηγεί και στις εκρηκτικές αντιφάσεις της σημερινής κατάστασης.

Οι επιπτώσεις της οικονομικής ανάπτυξης και συσσώρευσης στην εκπομπή των αεριών CO₂ είναι παντελώς ασσύμετρες. Για κάθε αύξηση κατά 1% του ΑΕΠ οι εκπομπές διοξειδίου αυξάνονται κατά 0.733%, ενώ  για κάθε μείωση κατά 1% του ΑΕΠ οι εκπομπές μειώνονται μόνο κατά 0.4%. Ακόμη και με την αύξηση των τιμών των ορυκτών καυσίμων (όπως συμβαίνει κατά καιρούς) σημειώνεται πολύ μικρή επίδραση στην κατανάλωσή τους. Συνεπώς για τους θιασωτές της ελεύθερης αγοράς και της αυθόρμητης τάσης του συστήματος για ισορροπία αναδεικνύεται μια αποτυχία στην διαχείριση και αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με τα νεοφιλελεύθερα εργαλεία. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Sir Nicholas Stern, προϊστάμενος της κρατικής οικονομικής υπηρεσίας του Ηνωμένου Βασιλείου και πρώην οικονομικός σύμβουλος της Διεθνούς Τράπεζας, «Η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη μεγαλύτερη και ευρύτερη αποτυχία της αγοράς όλων των εποχών.»

2. Η αποψίλωση των δασών

Η αποψίλωση των δασών αναδεικνύεται ως ένα μείζον ζήτημα πλέον και ένας από τους σημαντικούς παράγοντες που επιδρά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου καθώς έχει σαν συνέπεια την αύξηση του ποσοστού των αερίων του θερμοκηπίου που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα. Όσο σημαντική είναι η ύπαρξη δασικών εκτάσεων αλλά και χώρων πρασίνου για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την καλυτέρευση των όρων διαβίωσης των ανθρώπων αλλά τόσο είναι σημαντική η αποψίλωση για τους γίγαντες των εταιριών τροφίμων αλλά και για τις μεγάλες μονοπωλιακές ενώσεις που κατέχουν επενδυτικά πλάνα αξιοποίησης  στις δασικές εκτάσεις.

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες υπάρχει καθαρή απώλεια 173 εκατομμυριών εκταριών δασικών εκτάσεων, έκταση που ισοδυναμεί περίπου με την έκταση της Λιβύης. Όπως αναφέρει και ο Διεθνής Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (Food and Agriculture Organization- FAO) για την δεκαετία 2010-2020 υπάρχει καθαρή απώλεια δασικών εκτάσεων 4,7 εκατομμύρια εκτάρια κατ΄έτος. Βάσει διαθέσιμων στοιχείων επιβεβαιώνεται στο πλήρες η αρχική προσέγγιση σε σχέση με την επίδραση των παραγωγικών δραστηριοτήτων με το υπάρχον μοντέλο συσσώρευσης στο περιβάλλον καθώς η αποψίλωση των δασών σχετίζεται με την υλοτομία, την μετατόπιση της καλλιέργειας- shifting cultivation, τις εξορύξεις, την εξάντληση των φυσικών πόρων, τη γονιμότητα του εδάφους καθώς και τις φωτιές.

Πίνακας 1: Παγκόσμια ετήσια απώλεια δέντρων το 2020, από τις κυρίαρχες αιτίες  (σε εκατομμύρια εκτάρια)

Πηγή: Statista

Παραπάνω από το 50% των δασικών εκτάσεων στον πλανήτη έχει management plans. Την ίδια στιγμή πάνω από το 20% των δασικών εκτάσεων αποτελεί ατομική ιδιοκτησία, ενώ το 30% των δασικών εκτάσεων χρησιμοποιείται κυρίαρχα για την παραγωγή.

Πίνακας 3: Ποσοστό δασικών εκτάσεων με μακροπρόθεσμα σχέδια διαχείρισης, ανα περιοχή, 2020

Πηγή: FAO

Ταυτόχρονα μόνο το 10% των δασικών εκτάσεων όλου του πλανήτη έχει σχέδια για την συντήρηση της βιοποικιλότητας.

Κανείς δεν ξεχνάει τι ανέφερε σε τοποθέτηση του ο Μπολσονάρο σε κοινό ξένων δημοσιογράφων «Ο Αµαζόνιος ανήκει στη Βραζιλία. Οι ευρωπαϊκές χώρες ας κοιτάξουν τη δουλειά τους» απαντώντας μάλιστα σε ερωτήσεις για την αποψίλωση του Αμαζονίου «Είµαι πεπεισµένος ότι τα στοιχεία είναι ψευδή.»

Βέβαια τα στοιχεία κάθε άλλο παρά ψευδή είναι, καθώς την τελευταία δεκαπενταετία στην Βραζιλία παρατηρούνται 220 χιλιάδες πυρκαγιές το χρόνο κατά μέσο όρο, πυρκαγιές που εν πολλοίς αφορούν τις δασικές εκτάσεις και ιδιαίτερα τον Αμαζόνιο. Όπως αναφέρεται στο άρθρο Οι εταιρείες πίσω από τις πυρκαγιές του Αμαζονίου¹, η κρίση της αποψίλωσης του Αμαζονίου συνδέεται άμεσα με τις τους γίγαντες των τροφίμων και ιδιαίτερα με την Cargill μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες τροφίμων στον κόσμο και ένας από τους μεγαλύτερους εφοδιαστές των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων στον χώρο της εστίασης.

Όσον αφορά τις πυρκαγιές που είναι ο τρίτος κατά σειρά παράγοντας για την αποψίλωση των δασών, σύμφωνα με το υπουργείο εσωτερικών των ΗΠΑ το 90% των πυρκαγιών στις ΗΠΑ προκαλούνται από ανθρώπους. Το WWF εκτιμάει πως η έκταση της περιόδου πυρκαγιών αυξήθηκε κατά 19% από το 1973 στο 2013 ενώ την ίδια στιγμή εκτιμάται πως περίπου το 75% των πυρκαγιών παγκοσμίως  προκαλούνται από το ανθρώπινο χέρι.

Υπό το πρίσμα όλων των παραπάνω στοιχείων μπορεί να γίνει και αντιληπτός ο ρόλος των κυβερνήσεων που είναι ταγμένες στο νεοφιλελεύθερο πρόγαμμα διάλυσης και καταστροφής των λαϊκών στρωμάτων και των συνθηκών διαβίωσης τους. Αυτό το πρόγραμμα διάλυσης κουβαλάει μαζί του και όλο τον κυνισμό που συνοδεύει τέτοιες πολιτικές. Ο Κ.Μητσοτάκης ήταν που ξεστόμισε πως το δάσος στον Ερημίτη της Κέρκυρας «ούτως ή άλλως θα καεί οπότε καλά κάνουμε που το χτίζουμε», ως εκπρόσωπος κάποιου μελαοεργολάβου ή του τουριστικού κεφαλαίου. (Το δάσος του Ερημίτη ένα μηνα μετά από αυτές τις δηλώσεις κάηκε).

1. Κλιματική αλλαγή– (μια ακόμη) χρεοκοπία του νεοφιλελευθερισμού και των κυρίαρχων τάξεων

Χωρίς να εξαντλήσουμε το σύνολο των διαθέσιμων δεδομένων και στοιχείων καθίσταται σαφές πως η κύρια αιτία της κλιματικής αλλαγής βρίσκεται στον πυρήνα του καθεστώτος συσσώρευσης και δη στις νεοφιλελεύθερες στρατηγικές επέκτασης και εκμετάλλευσης. Τα κροκοδείλια δάκρυα των κυβερνώντων και των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων  δεν πείθουν, με το παρόν ενεργειακό υπόδειγμα και μοντέλο συσσώρευσης ο κίνδυνος μη αναστρεψιμότητας των επιπτώσεων είναι σημαντικός.

Οι τεράστιες περιβαλλοντικές καταστροφές που έχει επιφέρει η φρενήρης συσσώρευση και η καπιταλιστική ασυδοσία που την συνοδεύει συνιστούν μια μείζονα αντίφαση για το ίδιο το σύστημα. Η υπερθέρμανση του πλανήτη θίγει πλέον τον πυρήνα της καπιταλιστικής παραγωγής.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO) το 1995 χάθηκε το 1.4% των συνολικών ωρών εργασίας λόγω της αυξημένης θερμοκρασίας και της εργασιακής καταπόνησης που αυτή επιφέρει. Το ποσοστό αυτό ισοδυναμεί περίπου με 35 εκατομμύρια θέσεις πλήρους απασχόλησης. Σύμφωνα με τις προβολές του ILO για το έτος 2030 το ποσοστό των χαμένων ωρών θα φτάσει το 2.2%. Όπως είναι λογικό οι τομείς της οικονομίας που επηρεάζονται περισσότερο από την υπερθέρμανση και τις μακρές περίοδους καύσωνα είναι η γεωργία (η αύξηση των θερμοκρασιών δεν επηρεάζει μόνο τους εργαζόμενους αλλά μειώνει και την ίδια την παραγωγικότητα των ζώων)  και ο κλάδος των κατασκευών.

Οι επιπτώσεις όλων των παραπάνω για τις συνθήκες εργασίας αλλά και διαβιωσης των εργαζόμενων στρωμάτων είναι εκρηκτικές. Γεγονός βέβαια που δεν πτοεί σε καμία περίπτωση τις επιχειρήσεις αλλά και τις κυβερνήσεις για την μέριμνα όσων αφορά την εργασία είτε αυτό αφορά μέτρα αντιμετώπισης είτε αυτό αφορά την διακοπή εργασιών που είναι επικίνδυνα εκτεθειμένες στον καύσωνα (γεωργία, κατασκευές, υπηρεσίες χωρίς καλή μόνωση, ψύξη κτλ).

Σύμφωνα με τους Εγκεκριμένους Κώδικες Πρακτικης (ACOPS) οι θερμοκρασία που οι εργαζόμενοι εργάζονται καλύτερα (και αποδοτικότερα) είναι μεταξύ 16°C και 22°C ανάλογα με το είδος της εργασίας. Με την άνοδο της θερμοκρασίας σταδιακά οι εργαζόμενοι σε διάφορους τομείς αποσυντονίζονται. Οι υψηλές θερμοκρασίες (>27°C) μειώνουν την παραγωγικότητα των εργαζομένων και αυξάνουν την κόπωση. Στις πολύ υψηλές θερμοκρασίες αυξάνεται η συχνότητα διαφόρων τύπων εργατικών ατυχημάτων. Η θερμική καταπόνηση λόγω υψηλών θερμοκρασιών έχει επιπτώσεις τόσο σε ψυχολογικό επίπεδο όσο και σε φυσιολογικό και συνδέεται με μια σειρά επιπλοκών

• εξάντληση του οργανισμού, κόπωση και συγκοπή/λιποθυμία
• επηρεάζει τις φυσιολογικές αποκρίσεις του σώματος σε περιβαλλοντικές τοξικές ουσίες
• επιπλοκές σε πολλές χρόνιες παθήσεις
• αυξάνει την παραγωγή και τις περιόδους γύρης προκαλώντας έτσι αυξήσεις των αλλεργικών διαταραχών

Μόνο ως αδίστακτους μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς την κυβέρνηση της ΝΔ και τον Κ.Μητσοτάκη που αδιαφορούν για τις συνθήκες εργασίας  τις τελευταίες μέρες που μας έχει πλήξει μεγάλος σε ένταση και διάρκεια καύσωνας.

Η εγκληματική αυτή διαχείριση και η ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος και των πόρων που αυτό μας προσφέρει αποτελούν βασικά στοιχεία της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Η επίκληση σε αυτά τα ζητήματα δεν μπορεί να γίνεται με ηθικούς όρους αλλά πρέπει να στηρίζεται στη βασική αιτία που τα παράγει, δεν μπορεί επίσης να γίνεται σε θεωρητικό επίπεδο αλλά στο τελείως πρακτικό επίπεδο που αφορά την ίδια την ζωή των ανθρώπων. 

Τι να κάνουμε?

Όπως αναφέραμε αρχικά η ανάλυση και κατανόηση των φαινομένων δεν κινείται σε ένα ακαδημαϊκο επίπεδο. Αντίθετα βρίσκοντας τον πυρήνα του προβλήματος οφείλουμε να δώσουμε απαντήσεις. Απαντήσεις τόσο σε ένα μακροπρόθεσμό επίπεδο όσο όμως και στο τώρα. Οφείλουμε να γνωρίζουμε και το ποιοι σίγουρα δεν μπορούν και δεν δίνουν απαντήσεις. Οι κυβερνήσεις και τα οικονομικά συμφέροντα που αυτές εξυπηρετούν και εκπροσωπούν- «οι εμπρηστές» δηλαδή- δεν μπορούν να καμώνονται τους «πυροσβέστες». Δεν μπορεί πλέον κανείς να προσδοκά πως αυτοί που δημιούργησαν και διόγκωσαν το πρόβλημα θα είναι και αυτοί που θα το λύσουν.

Υπό αυτό το πρίσμα στο σήμερα οφείλουμε να θέσουμε συγκεκριμένα αιτήματα για να διεκδικήσουμε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και περιορισμό του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Αιτήματα που αφορούν από την μία την προστασία του περιβάλλοντος, τον φραγμό στην ασυδοσία των επενδυτών που λυμαίνονται το περιβάλλον, ανθρώπινες και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας απέναντι στην εργασιακη κόλαση που ζουν χιλιάδες εργαζομένοι. Οι μεγάλες κινητοποιήσεις που έχουν γίνει όλο το προηγούμενο διάστημα ενάντια στην καταλήστευση της φύσης, ενάντια στις μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές δείχνουν τον δρόμο για το πως οφείλουμε να κινηθούμε και διαμορφώνουν και δημιουργούν εν εξελίξει τα συγκεκριμένα αιτήματα. Τα κινήματα αυτά οφειλεί ο καθένας που έχει συνείδηση της καταστροφής που συντελείται να τα στηρίξει με έναν ενεργό τρόπο πλέον.

Οφείλει ταυτόχρονα να γίνει συνείδηση πως μια ευρύτερα φιλοπεριβαλλοντική πολιτική, για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων δεν μπορεί να γίνει μέσα στο υπάρχον πλαίσιο. Η κυριαρχία του συγκεκριμένου μοντέλου παραγωγής και κατανάλωσης και της λογικής του κέρδους ως υπέρτατης αξίας μακροπρόθεσμα είναι μη βιώσιμα, τουλάχιστον για το λαό. Είναι επιτακτική ανάγκη για τον λάο η αντροπή του.

Βαγγέλης Καλιντεράκης