Του Σωτήρη Λαπιέρη

Η απόφαση του Eurogroup της 9^ης Απριλίου παρουσιάζεται μετά βαΐων και κλάδων ως το «πακέτο των 500δις που θα ρίξει η Ένωση στην αγορά για να σώσει τα μέλη της».

Όμως, σε αντίθεση με τους μιντιακούς διθυράμβους (είναι πολλά τα 11εκατ. του «Μένουμε Σπίτι»), αποτέλεσε μια νίκη για τους οπαδούς της δημοσιονομικής πειθαρχίας (Γερμανία, Ολλανδία και οι συν αυτοίς) σε βάρος των χωρών του Νότου, την οποία διαπραγματεύτηκε με κλασική γαλλική χάρη το Παρίσι: κάποια λίγα δις για τα συστήματα υγείας, δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων προς επιχειρήσεις (και όχι τα κράτη) και αφηρημένες υποσχέσεις για χρηματοδότηση των ανέργων.

Ο πυρήνας της απόφασης του Eurogroup, έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι χώρες του Ευρωπαϊκού βορά δεν έχουν πληγεί, σε αντίστοιχο βαθμό με τον Νότο, από την πανδημία, με την συνέχιση του πάμφθηνου δανεισμού που απολαμβάνουν από τις αγορές, καθώς και με το γεγονός ότι οι οικονομίες τους βασίζονται πολύ λιγότερο στην εσωτερική κατανάλωση σε σχέση με τις χώρες του Νότου, που είδαν την τελευταία εικοσαετία την παραγωγική τους βάση να αποσαθρώνεται. Με λίγα λόγια, το βασικό πρόβλημα, όντως, το αντιμετωπίζουν οι χώρες του Νότου (της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης), που θα κληθούν να καλύψουν δυσθεώρητα ελλείμματα στους προϋπολογισμούς τους.

Πως, όμως, θα χρηματοδοτηθούν αυτά τα τεράστια ελλείμματα που θα προκύψουν στους κρατικούς προϋπολογισμούς, είτε από αύξηση των δαπανών (εκτός του συστήματος υγείας, για τη στήριξη επιχειρήσεων και εργαζομένων), είτε από καταβαράθρωση των φορολογικών εσόδων (λόγω κάθετης πτώσης της οικονομικής δραστηριότητας);

Μήπως η χρηματοδότηση από το ESM θα συμβάλλει στην κάλυψη των τεράστιων ελλειμμάτων;

Επί της ουσίας όχι. Η ρήτρα χρηματοδότησης αποκλειστικά των συστημάτων υγείας (βλ. το πρωτότυπο κείμενο των συμπερασμάτων του Eurogroup και την ελληνική του μετάφραση), αφήνει απέξω το βασικότερο κομμάτι του κρατικού ελλείμματος: τα διαφυγόντα φορολογικά έσοδα και τις τεράστιες κρατικές δαπάνες στήριξης της οικονομίας. Χαρακτηριστικά, από το πακέτο των 6-8 δις που έχει ανακοινώσει μέχρι στιγμής η κυβέρνηση, μόνο τα 200 εκατ. αφορούν το σύστημα υγείας (μεταξύ αυτών 30 εκατ. στους κλινικάρχες και άγνωστο ακόμα ποσό για τις ιδιωτικές ΜΕΘ). Με λίγα λόγια, το δάνειο του ESM (γιατί δάνειο θα είναι που θα πρέπει να αποπληρωθεί) θα μπορεί να καλύψει μόλις το 5% των έκτακτων κρατικών δαπανών (στην καλύτερη των περιπτώσεων).

Η οποιαδήποτε διαφορετική ανάγνωση από πλευράς κυβέρνησης (βλ. σχετικές δηλώσεις Σταϊκούρα) απλά καταλήγει να αγνοεί τη ρήτρα χρηματοδότησης αποκλειστικά των συστημάτων υγείας. Οποιαδήποτε χρηματοδότηση για στήριξη τομέων εκτός των συστημάτων υγείας θα συνοδευτεί από το κλασσικό πλαίσιο προαπαιτουμένων που συνοδεύει τα δάνεια του ESM.

Εδώ πρέπει να συνυπολογίσουμε ότι τα δάνεια του ESM δεν είναι «φιλικά δάνεια» χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Όπως μας ενημέρωσε και ο Πρόεδρος του ESM, ο αγαπητός και γνωστός Κλάους Ρέγκλινγκ, θα δοθούν στα πλαίσια της προληπτικής πιστωτικής γραμμής (ECCL), η οποία σύμφωνα και με το καταστατικό του ESM και τις προβλέψεις των ευρωπαϊκών συνθηκών, υπόκεινται σε μνημονιακή συμφωνία με την χώρα που λαμβάνει το δάνειο. Κι αν πετάξουν το τυράκι των «χαλαρών όρων» μέχρι την λήξη της πανδημίας, τίποτα δεν εμποδίζει τον ESM να αλλάξει στη συνέχεια τους όρους μονομερώς, όπως έχει δικαίωμα να το κάνει.

Αυτά λοιπόν για τα 250δις περίπου από τα 500δις του περίφημου ευρωπαϊκού πακέτου.

Μήπως τότε βοηθήσουν τα δις της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων;

Καμία σχέση. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων θα δώσει δάνεια αποκλειστικά σε επιχειρήσεις. Οι κρατικοί προϋπολογισμοί δεν θα δουν ούτε cent από αυτά τα περίπου 150-200δις. Και όχι μόνο αυτό.

Τα δάνεια θα δοθούν μέσω των εθνικών εμπορικών τραπεζών, με αποτέλεσμα χιλιάδες επιχειρήσεις να βρεθούν δέσμιες των «φιλόπτωχων» αυτών ιδρυμάτων. Με λίγα λόγια, όχι μόνο δεν θα ενισχυθούν οι κρατικοί προϋπολογισμού, αλλά ανοίγει ένας νέος κύκλος επιχειρηματικών δανείων που θα θέσει χιλιάδες μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην μέγγενη του τραπεζικού δανεισμού.

Τότε ίσως βοηθήσει το ταμείο καταπολέμησης της ανεργίας (SURE);

Και εδώ πάλι η απάντηση είναι αρνητική. Πρώτον, δεν μιλάμε για ευρωπαϊκά χρήματα. Μιλάμε για χρήματα των επί μέρους κρατών, που θα διοχετευθούν ως εγγυήσεις προς την Ε.Ε. (περίπου 25δις από τα 27 κράτη-μέλη), ώστε να μπορέσει η Ένωση να φτιάξει ένα ταμείο των 100δις. Όμως κάθε κράτος-μέλος θα καταθέσει το κομμάτι του από τα 25δις εθελοντικά, γεγονός που με κανέναν τρόπο δεν διασφαλίζει τα 100δις (για αυτό και η απόφαση μιλάει για ποσό «μέχρι 100δις»).

Οι πρώτες εκτιμήσεις μιλούν για ένα ποσό της τάξης του 1δις που αντιστοιχεί στην Ελλάδα. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ψίχουλα, εδικά αν αναλογιστούμε ότι το κόστος του επιδόματος των 800 ευρώ για 45 ημέρες ξεπερνάει τα 3δις ευρώ.

Και τότε που θα βρει η Ελλάδα και ο υπόλοιπος Νότος τα χρήματα για να καλύψουν τα ελλείμματα των προϋπολογισμών τους;

Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα που δεν απάντησε το Eurogroup, ή μάλλον το απάντησε δια της πλαγίας, στην παράγραφο που κάνει αναφορά στον ESM και στην πιστωτική του γραμμή:

«Η πιστωτική γραμμή θα είναι διαθέσιμη μέχρι να ολοκληρωθεί η κρίση του COVID 19. Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ θα εξακολουθήσουν να δεσμεύονται για την ενίσχυση των οικονομικών και χρηματοοικονομικών θεμελίων τους, σύμφωνα με τα πλαίσια οικονομικής και φορολογικής συνεργασίας και επιτήρησης της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της όποιας ευελιξίας εφαρμοστεί από τα αρμόδια όργανα της ΕΕ».

Με λίγα λόγια, όταν ο πλούσιος Βοράς αποφασίσει ότι έληξε η κρίση της πανδημίας, τότε επιστρέφουμε στα γνωστά της δημοσιονομικής πειθαρχίας, με το Σύμφωνο Σταθερότητας σε ισχύ και με την δαμόκλειο σπάθη των μνημονίων να επικρέμεται πάνω από τα κρατικά ελλείμματα. Κι όλα αυτά, εάν, μέχρι να λήξει η πανδημία, δεν έχει εκτοξευθεί σε δυσθεώρητα ύψη το κόστος δανεισμού και εάν η ΕΚΤ εξακολουθεί να θεωρεί «αξιόχρεα» τα ελληνικά ομόλογα ώστε να συνεχίζει να τα αγοράζει. Η δημοσιονομική τρύπα που -δεδομένα- αυτή τη στιγμή φθάνει περίπου τα 6δις στον κρατικό προϋπολογισμό (μόνο από πλευράς δαπανών, καθώς μένει ακόμη άγνωστη η επίδραση από την καταβαράθρωση των φορολογικών εσόδων) αναγκαστικά θα καλυφθεί από την προσφυγή στις αγορές για δάνεια.

Ναι, αλλά πάντα θα υπάρχει το «μαξιλάρι ασφαλείας», ανεξάρτητα από ευρωπαϊκά μέτρα στήριξης

Ακόμα όμως και αν χρησιμοποιηθεί το περιβόητο «μαξιλαράκι ασφαλείας» των 35δις περίπου, όπως προτείνουν ΣΥΡΙΖΑ και ΜΕΡΑ25, αυτό δεν θα είναι χωρίς επιπτώσεις. Πρώτα, από όλα πρέπει να εκλαμβάνεται ως δεδομένο ότι η χρήση του «μαξιλαριού» δεν εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της εκάστοτε ελληνικής κυβέρνησης, αλλά σε αυτήν την απόφαση συμπεριλαμβάνεται και ο ESM. Δεύτερον, το «μαξιλάρι» δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί καθ’ ολοκληρία για άντληση ρευστότητας για τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά τμήμα του δεσμεύεται για την αποπληρωμή δόσεων των μνημονιακών δανείων. Σε όλα αυτά, οφείλει να συνυπολογιστεί ότι χρήση του «μαξιλαριού ασφαλείας» θα «χτυπήσει καμπανάκι» στις αγορές, καθώς θα θεωρηθεί αδυναμία άντλησης χρηματοδότησης από τις κεφαλαιαγορές, γεγονός που θα πυροδοτήσει αύξηση των επιτοκίων δανεισμού. Με λίγα λόγια, η οποιαδήποτε χρήση του «μαξιλαριού ασφαλείας» απλά θα μετατοπίσει χρονικά το πρόβλημα της χρηματοδότησης του ελλείμματος, με την ελπίδα ότι θα υπάρξει άμεση ανάκαμψη της οικονομίας ώστε να αναταχθεί η αιμορραγία φορολογικών εσόδων και η εκτόξευση των κρατικών δαπανών για τη στήριξη της επιχειρήσεων και εργαζομένων.

Δεν αφέθηκε όμως ανοιχτή η προοπτική των «ευρωομολόγων»;

Η συγκεκριμένη ρητορεία βασίζεται σε μια αποστροφή της ανακοίνωσης των συμπερασμάτων του Eurogroup, για «καινοτόμα χρηματοδοτικά μέσα» διαμόρφωσης ενός έκτακτου Ταμείου Στήριξης.

«Υπό την καθοδήγηση των ηγετών, οι συζητήσεις σχετικά με τις νομικές και πρακτικές πτυχές ενός τέτοιου ταμείου, συμπεριλαμβανομένης της σχέσης του με τον προϋπολογισμό της ΕΕ, τις πηγές χρηματοδότησής του και τα καινοτόμα χρηματοδοτικά μέσα, σύμφωνα με τις Συνθήκες της ΕΕ, θα προετοιμάσουν το έδαφος για μια απόφαση».

Το συγκεκριμένο σημείο αποτέλεσε έναν ασταθή συμβιβασμό ανάμεσα στις χώρες του Νότου (ομάδα των 9) που διεκδικούσαν την έκδοση «ευρωομολόγου» για αμοιβαιοποίηση του χρέους, και στις χώρες του Βορά οι οποίες ανθίστανται σθεναρά σε μια τέτοια προοπτική. Η θολή αυτή διατύπωση στο κείμενων των συμπερασμάτων δεν ανοίγει καμία προοπτική έκδοσης τέτοιων ομολόγων. Είναι ενδεικτικές οι δηλώσεις του ΥΠΟΙΚ της Ολλανδίας, περί κάθετης αντίστασης της χώρας του για οποιαδήποτε τέτοια ερμηνεία της συγκεκριμένης διατύπωσης. Το ζήτημα απλά μετατοπίζει την διαπραγμάτευση στη «Σύνοδο Κορυφής» στις 23 Απριλίου, όπου παράλληλα θα έχει εκτονωθεί η πίεση από την πανδημία στις χώρες του Νότου, γεγονός το οποίο θα τις κάνει πολύ πιο ευεπίφορες στις πιέσεις για εγκατάλειψη μιας τέτοιας σκέψης, αλλά και θα είναι πολύ πιο εύκολο για τις κυβερνήσεις της ομάδας των 9 να διαχειριστούν στο εσωτερικό των χωρών τους τα αποτελέσματα μια «ατυχούς διαπραγμάτευσης».

Και τώρα τι;

Για άλλη μια φορά, ξεδιπλώθηκε ο αντιλαϊκός χαρακτήρας της ιμπεριαλιστικής – νεοφιλελεύθερης ΕΕ, που δεν είναι τίποτε παραπάνω από ένα σύνολο μηχανισμών δημοσιονομικής πειθαρχίας και νεοφιλελεύθερης επιβολής, αλλά και αναπαραγωγής των οικονομικών ανισοτήτων και ανταγωνισμών στο εσωτερικό της. Ούτε η φονική πανδημία δεν έφτασε για να κλονίσει το Άγιο Δισκοπότηρο δημοσιονομικής πειθαρχίας των Βρυξελλών. Οι λαοί μόνο λιτότητα και οικονομική ασφυξία έχουν να περιμένουν από αυτούς τους μηχανισμούς, δηλαδή την ίδια πολιτική που οδήγησε σήμερα τα συστήματα υγείας, ειδικά του ευρωπαϊκού νότου, να είναι εντελώς ανεπαρκή για να προστατεύσουν καθολικά τους λαούς απέναντι στην πανδημία. Μόνο με ρήξη και έξοδο από την ιμπεριαλιστική ενωσιακή φυλακή μπορούν οι λαοί να οικοδομήσουν πολιτικές με κοινωνικό πρόσημο.

Η κυβέρνηση πανηγυρίζει για την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, που παίρνει δήθεν «χωρίς προϋποθέσεις», αποκρύπτοντας το βάθος των προβλημάτων και δεσμεύσεων που αναλαμβάνει. Είναι μια συνειδητή στάση, από πλευράς μιας κυβέρνησης που καλοβλέπει την επιτάχυνση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών της διάλυσης και έχει ήδη καταστήσει σαφές ότι για άλλη μια φορά οι εργαζόμενοι θα κληθούν να πληρώσουν και αυτήν την κρίση. Τα πρώτα δείγματα γραφής τα έχει άλλωστε ήδη δώσει διευκολύνοντας την αποχαλίνωση της εργοδοτικής αυθαιρεσίας και δίνοντας τη μερίδα του λέοντος από το κρατικό χρήμα στους μεγάλους επιχειρηματίες και τους ιδιώτες της υγείας.

Ο λαός δεν αντέχει άλλο ένα γύρο λιτότητας και μνημονίων! Ο κόσμος της εργασίας να αντισταθεί απέναντι στο ζοφερό μνημονιακό μέλλον που μας ετοιμάζουν, με ανυποχώρητη πάλη και δυναμικούς αγώνες! Ήρθε η ώρα να μπει ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα της εξόδου από την ευρωζώνη και την Ε.Ε. Όχι απλά ως ιδεολογικό ζήτημα, αλλά ως τον μοναδικό δρόμο για να αντιμετωπιστεί η κρίση που έρχεται και η οποία θα οδηγήσει την χώρα σε άλλη μια χαμένη δεκαετία.